Christmas Tree Upside Down – Obarnata elha (2006)

Regie: Ivan Cherkelov, Vassil Zhivkov | 127 minuten | drama | Acteurs: Alexandra Vassileva, Slava Doicheva, Georgi Cherkelov, Krasimir Dokov

Een kalf dat geslacht wordt, een houten engeltje, Socrates, een zeilboot, een varken en traditionele drums hebben iets gemeenschappelijks: ze hangen alle als versieringen in de gigantische kerstboom die aan het einde van ‘Christmas Tree Upside Down’ in het centrum van de Bulgaarse hoofdstad Sofia wordt neergezet. Daarmee vertegenwoordigen ze de zes verhalen die in deze film worden vertoond. Die korte films worden steeds ingeleid door beelden waarin wordt getoond dat de kerstboom omgehakt wordt en op een grote vrachtwagen wordt getransporteerd. Dit alles onder begeleiding van vrolijke folkloristische muziek.

Als kijker van deze film krijg je op deze manier een lawine van verhalen, personages, muziek, sfeer en vragen over je heen. Maar, en dat is het mooie van ‘Christmas Tree Upside Down’, al snel accepteer je het, en probeer je niet meer geforceerd de verbanden te zoeken tussen de verhalen. Elk verhaal staat op zichzelf, en de overeenkomsten tussen de verhalen moeten worden gezocht op abstract, haast existentialistisch niveau.

Alle hoofdpersonen dragen een last met zich mee: een jonge geëmigreerde vrouw die haar tijdens haar tijdelijke terugkeer in Bulgarije gefrustreerd raakt omdat nooit wat geworden is met en jeugdliefde, een zwanger tienermeisje dat op een station rondzwerft, Socrates en de Bulgaarse soldaten die over hem filosoferen en wachten op hun lot.

Vreemde eend in de bijt is het laatste filmpje, waarin eigenlijk alleen maar in een kring dansende mensen worden getoond. Ze dansen op de hypnotische muziek van traditionele Bulgaarse drums, en het zijn zelf ook typische plattelandskoppen. Het dansen is een onweerstaanbare drang, zo wordt erbij gezegd. En dát is dan wel weer een overeenkomst met die andere verhalen: steeds weer zijn de mensen, haast onbewust maar wel gedreven, op zoek naar de zin van het leven.

Daarbij is het ene verhaal hoopvoller dan het andere. Het tienermeisje bekijkt alles met ontwapenende naïviteit en trekt zich desnoods terug met Eminem op haar koptelefoon. Een oudere veerman is nooit over de zelfmoord van zijn vriendin heen gekomen, en viert zijn frustraties bot op z’n varken. Totdat het noodlot ook hem achterhaalt. Als er al een centraal motief is in al deze verhalen dan is het die van Socrates, die zelf in het derde verhaal de hoofdpersoon is: ‘Ken uzelf’. Met dat proces zijn alle betrokkenen voortdurend bezig: zichzelf leren kennen en daarnaar proberen te handelen.

De meeste verhalen worden gedragen door de sfeervolle verfilming, waarin veel ruimte wordt gelaten voor muziek: van folkloristische muziek tot hiphop, van Seventies hard rock tot zigeunermuziek. Daarnaast is er voortdurend veel oog voor details: verwijzingen die niet altijd duidelijk worden verklaard. Alsof je als kijker ergens halverwege inspringt. Vreemd genoeg is dat niet vervelend. Het is zó gedaan dat je zelf de vrijheid hebt om die details betekenis te geven: alsof de kijker het verhaal mede vormgeeft.

De losse structuur en de sfeervolle verhaaltjes tonen de Bulgaarse mens en het land ondertussen in al z’n facetten. Jong, oud, rijk, arm, Roma, Bulgaar, vrolijk, verbitterd, boos, gelaten: alles passert op zijn tijd de revue.

Het idee van ‘Christmas Tree Upside Down’ is ambitieus, maar tegelijkertijd juist erg ‘klein’. Ambitieus omdat alle emoties en vragen van het leven behandeld lijken te willen worden. ‘Klein’ omdat de film eigenlijk niet meer doet dan op schitterende wijze een momentopname uit de levens van gewone mensen tonen. Het maakt van ‘Christmas Tree Upside Down’ een filosofische én speelse film: diepgaand op haast terloopse wijze. Dat de accenten per verhaal daarin steeds iets anders liggen, is begrijpelijk. En dat het ene verhaal daardoor meer indruk maakt of dramatisch sterker is, is ook niet zo erg. Het totaalbeeld is een evenwichtige, bij vlagen grappige of juist heftige film die een mooi beeld geeft van het huidige Bulgarije.

Daniël Brandsema