De Oost (2020)

Regie: Jim Taihuttu | 141 minuten | drama, oorlog | Acteurs: Martijn Lakemeier, Marwan Kenzari, Jonas Smulders, Abel van Gijlswijk, Coen Bril, Reinout Scholten van Aschat, Jim Deddes, Jeroen Perceval, Mike Reus, Joenoes Polnaija, Denise Aznam, Peter Paul Muller, Huub Smit, Putri Ayudya, Lukman Sardi, David Wristers, Joes Brauers

Terwijl in Nederland de uitdrukking “Indië verloren, rampspoed geboren” nog in zwang was, barstte direct na de Tweede Wereldoorlog de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd in alle hevigheid los. De Japanse bezetter had nauwelijks zijn biezen gepakt uit Nederlands-Indië of Nederland stuurde al haar leger om orde op zaken te stellen in de voormalige kolonie. Een deel van de Nederlandse jongemannen zag dit als uitgelezen kans om iets voor het vaderland terug te doen na de bevrijding van de Duitse bezetting. Eenmaal in Indonesië kwamen ze echter bedrogen uit. Ten eerste was de situatie daar zo complex en instabiel dat het niet zomaar was op te lossen. Daarbij kregen de Nederlandse militairen niet bepaald een hartelijk ontvangst van de lokale bevolking. Daarnaast moesten ze soms tot vervelens toe wachten in de legerkampen voordat ze in actie konden komen. Deze gegevens kenschetsen alleen nog maar het begin van de film ‘De Oost’.

‘De Oost’ begint zeer sterk met een waarachtige schets van hoe het voor ‘onze jongens’ moet zijn geweest in het onbekende, ver weg van huis. De film volgt Johan de Vries en zijn oorlogskameraden tijdens hun training, de lome dagen op het legerkamp, bij de eerste patrouille in vijandelijk gebied, enzovoorts. Op overtuigende wijze zie je de mannen verbroederen en voor elkaar in de strijd gaan. Hoewel oorlogsfilms deze clichés al sinds de Eerste Wereldoorlog inzetten, weet ‘De Oost’ met een scherp oog voor dramatisch en historisch detail dit proces fris te houden. De kameraadschap staat centraal in de film en niet de oorlogshandeling. Kortom, als kijker word je een beetje één van de jongens.

‘De Oost’ richt zich hoofdzakelijk op Johans verhaal. Johan heeft zich als vrijwilliger aangemeld voor de politionele actie, wat niet iedereen deed in die tijd. Hij twijfelt dan ook niet aan de waarde van de missie, maar dat duurt niet lang. Als Johan eenmaal in Indonesië is, lijkt in zijn ogen niets wat ze doen echt effect te hebben op de instabiele toestand van het land. Vervolgens komt Raymond Westerling, ook wel ‘De Turk’ genoemd, op zijn pad. Johan raakt in de ban van deze rijzende ster binnen het Nederlands leger. Westerling lijkt namelijk één van de weinigen die wel weet wat gedaan moet worden om deze militaire missie te doen slagen. Echter, langzaam komt Johan erachter dat Westerlings methodes, op zijn zachtst gezegd, onorthodox zijn en hem in situaties brengen die het daglicht niet verdragen, waaronder standrechtelijke executies. Parallel aan deze gebeurtenissen toont ‘De Oost’ hoezeer Johan met deze oorlogservaringen en een pijnlijk familieverleden, zijn vader was een nazi-sympathisant, worstelt als hij is teruggekeerd in Nederland. Deze film gaat dan ook niet alleen over het soldatenleven tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog, maar ook over hoe veteranen ‘doorvechten’ nadat de oorlog over is.

In een notendop voelt ‘De Oost’ als een aangrijpende en vaardige kruising tussen de Amerikaanse oorlogsklassiekers ‘The Deerhunter’ (Michael Cimino, 1978) en ‘Platoon’ (Oliver Stone, 1986). Soms tikt deze internationale coproductie (Nederland, Indonesië, België en de Verenigde Staten) ook het niveau van deze klassiekers aan. Dat is op zich al bijzonder. Het is des te meer bewonderenswaardig met een budget van 6,6 miljoen euro. Voor Nederlandse begrippen een uitzonderlijk hoog bedrag, maar als je het in een internationaal perspectief plaatst, is dit ongeveer de helft aan kosten voor één aflevering van “Band of Brothers” (Steven Spielberg & Tom Hanks, 2001).

Bovendien is het moedig dat ‘De Oost’ zich niet verschuilt achter fictie, maar een historisch trouw beeld probeert neer te zetten van deze zwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis. Het is qua visie beperkt (hoofdperspectief is de archetype Nederlandse jongen Johan) en bij lange na niet het hele verhaal, maar het doet ook geen grof geweld aan deze gebeurtenissen. Daarnaast, ongeacht in welke mate de film in historisch opzicht geslaagd is, biedt ‘De Oost’ in ieder geval het Nederlandse bioscooppubliek stof tot nadenken over deze zeer bloedige periode in de gedeelde geschiedenis met Indonesië.

Overigens komt het kwalitatief hoogstaande eindresultaat niet uit de lucht vallen. Regisseur Jim Taihuttu timmert al meer dan een decennium aan de weg, en met succes. Na de onbevangen tragikomische roadmovie ‘Rabat’ (2011) en het grimmige straatdrama ‘Wolf’ (2013), waar hij de Gouden Kalf voor regie mee won, zet Taihuttu met ‘De Oost’ weer een mooie stap verder in zijn regisseurscarrière.

Toch heeft ‘De Oost’ ook zijn problemen. De film zwalkt namelijk verhaaltechnisch in de derde akte en boet daardoor aan kracht in. Bovendien komt Johans uiteindelijke handelen in Nederland, onder meer gevoed door gewetenswroeging over de oorlogsmethodes van Westerling, dramatisch niet helemaal uit de verf. Niettemin blijft de film boeien tot aan het einde, omdat het verhaal rond Westerling, inclusief het naoorlogse gedeelte, zo verbazingwekkend is, dat je het niet had kunnen verzinnen. Dan is het toch enigszins jammer dat de film niet alle verhaallijnen tot een bevredigend einde weet te brengen. Toch is het belangrijker dat Taihuttu naast de filmische ambitie het aandurfde om een beladen historisch onderwerp aan te kaarten op een manier die in het Nederlandse filmlandschap vrij zeldzaam is. Daarvoor alleen al hulde!

Roy van Landschoot

Waardering: 3.5

VOD-première: 13 mei 2021 (Prime Video)
Speciale vertoning: Movies That Matter Festival 2023