Episode III – Enjoy Poverty (2008)
Regie: Renzo Martens | 90 minuten | documentaire
Vandaag de dag is de Westerse wereld zich meer dan ooit bewust van de armoede die er heerst in grote delen van het Afrikaanse continent. Nieuwsbulletins berichten regelmatig over oorlogssituaties in een of ander Afrikaans land en bij een hongersnood of andere catastrofe kunnen wij er via onze media kennis van nemen. Regeringen bieden vaker financiële en/of humanitaire hulp maar nog meer nemen de zogenaamde Non-Gouvernementele Organisaties (NGO) een groot deel van de ontwikkelingshulp voor hun rekening. Artsen Zonder Grenzen, Stichting PLAN en Unicef zijn slechts enkele voorbeelden van organisaties die, veelal gesteund door donaties, proberen het Afrikaanse continent te helpen gevolgen van burgeroorlogen en armoede te bestrijden.
Filmmaker en kunstenaar Renzo Martens wilde een drieluik maken over de rol van de camera in politiek onrustige gebieden. Deel één speelde in Tsjetsjenië; ‘Enjoy Poverty’ is deel drie, terwijl deel twee nog in productie is. Zijn premisse voor dit deel was dat de armoede zoals die door de Westerse media wordt verbeeld in kranten en op TV eigenlijk een van de belangrijkste exportproducten is van de Afrikaanse landen. Westerse fotografen krijgen toch geld voor alle foto’s van uitgehongerde kinderen en lijken in de straat? Waarom zouden Afrikanen niet hun eigen leed mogen fotograferen om deze foto’s vervolgens te verkopen zodat ze tenminste nog geld kunnen verdienen? Een vraag met bepaalde morele implicaties. Kan leed verkocht worden? Mag je van het leed van anderen profiteren? Martens probeert niet om grote morele vraagstukken te bespreken in zijn documentaire. In tegendeel, hij lijkt met zijn ongewone oplossingen een mate van zelfredzaamheid en ondernemerschap bij de inheemse inwoners te willen kweken. ‘Enjoy Poverty’ is een verslag van zijn verblijf in het door oorlog en honger geteisterde Congo en volgt Martens op zijn missie om zijn ideeën over de armoede als exportproduct aan de man te brengen. Zijn trouwe metgezel op deze reis is een blauw-rode neonreclame dat als baken en aandachtstrekker dient voor de Westerse bezoekers en de Congolezen zelf. “Geniet van armoede”, een boodschap die voor veel kijkers wrang zal overkomen. Aan de ene kant zien we de mogelijkheid om te verdienen aan het verhandelen van leed en armoede door middel van foto’s gemaakt door de plaatselijke bevolking. Aan de andere kant probeert Martens op een welhaast satirische manier Congolezen ervan te overtuigen dat ze ondanks hun armoede een tevreden leven moeten proberen te leiden. Niet alleen is armoede een bron van inkomsten, maar ook is het een soort zingeving voor een bestaan dat, volgens Martens dan, nooit zal leiden tot grote verandering.
Martens’ werkwijze levert in ieder geval een bijzondere documentaire op, die aanzet tot denken. Of je het nou eens bent met zijn opvattingen en aanpak of niet. Toch heb je het gevoel dat de impact van de documentaire groter had kunnen zijn dan nu het geval is. Martens lijkt meer op een missionaris dan een documentairemaker en laat sommige zaken onderbelicht. Wat is de grotere context van de verschillende NGO’s in Congo? Is ook hier sprake van een verduistering van ontwikkelingsgeld zodat de bevolking er niet van kan profiteren? Er blijven nog genoeg vragen over na het zien van de film. De thematiek van deze documentaire roept bovendien vergelijkingen op met het boek “Het zijn net mensen – Beelden uit het Midden-Oosten” van Joris Luyendijk. Deze laatste laat hierin uitvoerig en met humor zien hoe de media een bepaald beeld van het Israëlisch-Palestijnse conflict promoten dat soms net zo geconstrueerd lijkt als de nadruk op de Afrikaanse armoede. Luyendijk is bovenal veel meer ingevoerd in de materie zodat hij een completer beeld kan schetsen. Maar Martens weet de kijker in ieder geval te prikkelen en aan het denken te zetten. En dat is in ieder geval een goed begin.
Joost Hoedemaeckers
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 4 juni 2009