Eternal Sunshine of the Spotless Mind (2004)

Regie: Michel Gondry | 108 minuten | drama, komedie, romantiek, fantasie, science fiction | Acteurs: Jim Carrey, Kate Winslet, Kirsten Dunst, Mark Ruffalo, Tom Wilkinson, Elijah Wood, Gerry Robert Byrne, Thomas Jay Ryan, Jane Adams, David Cross, Ryan Whitney, Debbon Ayer

Wie geen herinneringen meer heeft eindigt als een kind of – erger nog – als plant. De ervaringen met Alzheimerpatiënten hebben het aangetoond. Een gezonde geest zou er alles aan doen het geheugen te behouden, om krankzinnigheid te voorkomen.

Toch lijkt het geen onaantrekkelijk idee – en misschien ooit zelfs mogelijk – om je geestelijk leed te laten deleten. Even de harde schijf formatteren en gezond weer op. Van de freaky alto Clementine is het volstrekt voorstelbaar dat ze zo’n psychische klysmabehandeling laat uitvoeren. Ze verandert haar haarkleur op grond van haar stemming en onderbreekt haar nachtrust stante pede om op een dichtgevroren rivier naar de sterren te staren. Maar hoe zit het met ons slachtoffer van de liefde, de dromerige Joel? Hij moet even slikken als hij erachter komt dat hij door Clementine, die hem verliet omdat zij zich bij hem verveelde, niet meer herkend wordt. Gezamenlijke vrienden biechten op dat ze zich bij zonneschijnfabriek Lacuna – een bedrijf even curieus als het kantoor in ‘Being John Malkovich’ – van de herinnering aan Joel heeft laten zuiveren. Joel wil niets liever dan haar pad volgen en vraagt een spoedbehandeling aan.

Hier houdt de chronologische realiteit op, tenminste waar het Joel betreft. Zijn herinneringen worden achterstevoren gewist en dat krijgen we te zien. Joels verleden met Clementine wordt niet eens zo uitgewerkt en dat is ook te begrijpen, want het draait de makers om het proces van herinneren dat wordt gemanipuleerd, zowel door Lacuna als door Joel zelf. Regisseur Michel Gondry sprak in dat verband reeds zijn teleurstelling uit dat ‘Eternal Sunshine of the Spotless Mind’ als romantische komedie in de markt wordt gezet. Een kniesoor die daarover valt. We krijgen een ingewikkelde constructie voorgeschoteld die uiteindelijk leidt naar een romantisch idee, dat de wetenschap dat je herinnering gewist is je aanzet tot het opnieuw beleven ervan.

De film loopt vast in het onmogelijke: het menselijk geheugen is geen tijdmachine; daarom is ‘Eternal Sunshine of the Spotless Mind’ geen meesterwerk geworden. De geniale plotbouwer Charlie Kaufman, die zichzelf zo langzamerhand de Escher van de film mag gaan noemen (maar nog geen Rubik is want diens puzzels waren op te lossen) heeft echter weer een onderhoudend staaltje vertellen afgeleverd, waarbij je niet zomaar onderuit kan zakken. De manier waarop de ingrepen van Laguna en het verzet van Joel in elkaar haken zijn af en toe absurd – zo verschijnt Clementine als volwassen vrouw in het leven van peuter Joel – maar Kaufmans karakters zijn aansprekend en geloofwaardig, een beetje vreemd maar wel lekker. Zijn dwaaltochten door de menselijke psyche zijn soms iets te hoog gegrepen, maar als filmkunst is de prent een aanrader. We krijgen tevens een plezierige Winslet voorgeschoteld en een ingetogen Carrey. Voor de aspirant-bezoekers met een allergie voor de man: hij kan het niet laten, maar het gebeurt slechts een enkele keer.

Jan-Kees Verschuure

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 16 september 2004