I Am Because We Are (2008)
Regie: Nathan Rissman | 90 minuten | documentaire
Films met Madonna floppen altijd. Zo geweldig en ongeëvenaard ze is als performer, zo slecht is ze als actrice. Ze is teveel met zichzelf bezig om zich in haar personages te kunnen inleven en als ze dat al doet ziet het er zo gekunsteld uit dat het pijnlijk is om naar te kijken. Dat gezegd hebbende is het begrijpelijk dat behalve de allergrootste fans weinig mensen naar een film van haar zullen kijken. En dat zou werkelijk waar zonde zijn voor ‘I Am Because We Are’. Het is namelijk geen speelfilm maar een documentaire en nog een goede ook. Laat je door de naam Madonna niet afschrikken en voor de fans: laat haar vooral wel de reden zijn om hem te bekijken en laat je verrassen. Madonna weet zichzelf heel bewust op de achtergrond te plaatsen en dat geeft de documentaire de ruimte die het nodig heeft: om het verhaal te vertellen van de 1 miljoen AIDS-wezen in Malawi en een aantal in het bijzonder. Hoe wij als wereldburgers onze eigen verantwoordelijkheid daarvoor kunnen dragen. Dat het niet verplicht is maar eigenlijk ook niet meer dan normaal. Zoals Nobelprijswinnaar voor de vrede (1984) en Aartsbisschop Emeritus Desmond Tutu heel realistisch zegt: “Put a face of somenone you love on those statistics.”
“I am because we are” is een gezegde in de Zulu taal en betekent zoveel als “I’m not defined without you”, wat je weer zou kunnen vertalen in dat je niet diegene zou kunnen zijn wie je werkelijk bent zonder het geloof en de ondersteuning van anderen. Het benadrukt ook het enorme samenhorigheidsgevoel dat in Malawi aanwezig is. Dit humanisme ontbreekt nog wel eens in de Westerse wereld.
Wat de documentaire nu juist goed maakt is dat het ook de slechte kanten laat zien. Het laat niet alleen een zielig verhaal zien en pretendeert niet dat als men maar geld zou geven alle problemen spontaan zouden verdwijnen. Het brengt heel realistisch in kaart waar de knelpunten zitten. Er is een hele generatie aan het verdwijnen door ziekte en armoede: twee pijlers die elkaar in stand houden en gevoed worden door het bijgeloof. Er zijn kinderen die verminkt worden omdat men ‘daar rijk van zou worden’. Vrouwen die verplicht seks met een vreemde man uit een ander dorp moeten hebben om ‘de dood te reinigen’. Tel daar slecht leiderschap bij op en het ontbreken van inzicht van de inwoners en het is moeilijk de hoop niet op te geven. Gelukkig hoeft dat niet, maar daar is wel een verandering voor nodig. Niet alleen in de zin van geld maar met name op het gebied van mentaliteit. “You can only change what you can accept” is een wijze oneliner uit de film. Of het Afrikaanse gezegde “Niemand kan je hoofd scheren als je er niet bent”, oftewel: iedereen moet zijn eigen verantwoordelijkheid accepteren. En waar beter te beginnen dan bij de kinderen? Zij zijn de hoop voor de toekomst en de toekomst van het land. Biedt hen muskietennetten tegen Malaria muggen, medicijnen en onderwijs en ze zullen klaar zijn om het land voor uitsterven te behoeden. Het zal hen niet alleen fysiek mogelijk maken sterker te worden maar hen ook een gevoel van eigenwaarde geven en zelfvertrouwen.
‘I Am Because We Are’ is niet bang ook de donkere kanten van de situatie te belichten. De documentaire is gematigd positief en slaat niet door naar valse hoop of hopeloosheid. Daarnaast is het mooi dat zowel het volk zelf als vele experts en wetenschappers aan het woord komen, ieder op hun eigen manier verbonden aan Afrika. Zoals Theresa Mills, alleenstaand moeder van vijf , die zich met haar Stichting Somebody Cares inzet voor vrouwen, straatkinderen en met HIV/AIDS besmette mensen. Of Dr. Heath Grant die via scholen en jeugdgevangenissen met zijn SFK (Spirituality For Kids) programma kinderen het vertrouwen en de hoop wil geven te kunnen veranderen. Of de twee artsen die hun hart verpand hebben aan Afrika en al decennia hun vak met veel liefde uitoefenen. Misschien nog wel het mooiste is dat de kinderen echt hun eigen stem hebben. Het verhaal wordt niet voor hun gedaan maar ze vertellen het zelf, hoe gruwelijk ook. Het laat ook zien dat trieste levens een positieve wending kunnen krijgen door de beschikbaarheid van medicijnen en de mogelijkheid naar school te gaan.
‘I Am Because We Are’ een realistische en uitgebalanceerde film met een sprankje hoop. Het is geen film om even aan je eigen werkelijkheid te ontsnappen en op te gaan in een fantasiewereld. Met deze film wordt alles in het leven in perspectief geplaatst maar het laat voornamelijk zien hoe mooi idealisme kan zijn. Wie had dat nou verwacht voor een film uit handen van Madonna (auteur en producent) en het eerste project van haar voormalige tuinman Nathan Rissman (regisseur)?
Barbara Plasmans