Interview Andreas Horvath (Lillian)

Merkwaardig hoe beslissingen in het verleden zoveel impact kunnen hebben op iemands verdere carrière en levensloop. Als 16-jarige deed Oostenrijks filmmaker Andreas Horvath mee aan een uitwisselingsproject van school. Hij kwam in een plaatsje in de Amerikaanse staat Iowa terecht. Daar werd het zaadje geplant voor zijn film ‘Lillian’, een gefictionaliseerde versie van het bijzondere verhaal van de Russische immigrante Lillian Alling, die in de jaren twintig van de twintigste eeuw van New York naar Rusland probeerde te wandelen. Ik sprak Andreas Horvath in het Lloyd Hotel in Amsterdam, tijdens zijn verblijf in Nederland om voorpremières van zijn film bij te wonen.

Net als veel van zijn collega’s begon Horvaths interesse in het vak door fotografie en het maken van Super 8 films met klasgenoten. Hij probeerde zich in te schrijven bij filmacademies, maar tevergeefs. Daarna heeft hij een jaar als assistent cameraman in Wenen gewerkt. “Derde assistent,” haast een glimlachende Horvath zich te zeggen. Uiteindelijk kwam hij op een fotografieschool in de Oostenrijkse hoofdstad terecht. Horvath werkte de eerste tien, vijftien jaar van zijn carrière vrijwel exclusief als fotograaf en publiceerde diverse fotoboeken in de jaren negentig. “Toen het digitale tijdperk begon, startte ik met documentaires maken. Sinds 2000 ligt mijn focus daardoor veel meer op film dan fotografie.”

Tijdrovend

Als regisseur houdt Horvath graag letterlijk de regie in handen. “Ik vind het prettig om alles zelf te doen, van het idee tot de montage. Zelfs het ontwerp van de poster geef ik liever niet uit handen.” Het is dus een erg tijdrovend proces. Daarom is fotografie wat naar de achtergrond verdwenen, maar de liefde voor dit vak bestaat nog altijd. “Dit is ook precies wat me aansprak in dit verhaal. Toen ik over de echte Lillian Alling hoorde, zag ik onmiddellijk het verhaal zoals ik dit wilde filmen voor me: een persoon die weinig spreekt, maar waarbij de kijker de reis meebeleeft door het reizen door het Noord-Amerikaanse continent. Je kunt het ook zien als een studie over het veranderende landschap, de wijzigingen in de infrastructuur, de steeds dunner bevolkte omgeving. Het gaat hier net zoveel over als over het hoofdpersonage.”

GoPro

Horvath refereert aan de vele filmpjes die op YouTube staan. “Het is bijna een genre op zich, films die mensen maken met hun GoPro met de timelapse functie. Ze zetten hun camera vast op hun voorruit en rijden van Los Angeles naar New York. Dit gevoel is wat ik in de film wilde verwerken. Tegelijkertijd moest het ook een speelfilm worden, maar uiteindelijk zijn al deze episodes emblematisch voor de gebieden. Je krijgt een goed idee van de geofysica van het continent.”

Omweg

Avontuurlijk als Horvath is, werkte hij zonder script. “Ik had alleen een basis treatment. Daar stond eigenlijk meer in hoe ik dingen wilde organiseren en hoe lang het filmen zou duren. Ik wilde bijvoorbeeld graag in de lente beginnen en in de herfst eindigen. Dat heeft een mooie symboliek. In deze treatment stonden ook referenties naar kunstgeschiedenis, fotografie en films. Het was eigenlijk puur geschreven om geld van producenten binnen te krijgen.” Horvath vervolgt: “Er was geen verhaal. Ik beschreef alleen de route die ze neemt. Ik heb haar reis iets veranderd omdat de echte Lillian veel meer diagonaal het continent doorkruiste. Dat zou je immers doen als je daadwerkelijk zo snel mogelijk van New York naar de Beringstraat wilt wandelen. Ik ken de Amerikaanse Midwest echter goed. Na mijn tijd als uitwisselingsstudent keerde ik er diverse keren terug voor projecten als fotoboeken en films. Ik vond het veel interessanter om daar meer van te laten zien. Het landschap verandert bijvoorbeeld zo drastisch in Iowa, vanwege de ligging tussen de Mississippi en de Missouri rivier.”

Opgepakt

Hoewel Horvath geen verhalende elementen in zijn scenario verwerkte, had hij wel wat ideeën genoteerd van wat met zijn Lillian zou kunnen gebeuren. “Natuurlijk zou er op een gegeven moment een man geïnteresseerd in haar raken. En uiteraard zou ze opgepakt worden door een lokale autoriteit.” De sheriff in de film is een echte sheriff. Horvath ontmoette hem per toeval, net als bijna alle andere personages in de film. “We schoten gedurende een periode van negen maanden tot een jaar. Ik was de hele tijd in de Verenigde Staten. Een klein team kwam steeds over voor twee weken durende shoots. In totaal hadden we zeven van die shoots. Dus tussendoor had ik steeds drie tot vier weken waarin ik zelf verder reisde, research deed en mensen ontmoette. Vooral tegen het eind van de opnames werden de afstanden steeds groter en die weken waren zo voorbij.”

Klik

Horvath vertelt dat alleen de pornoregisseur – een vriend van hem – in het begin van de film een professionele acteur is. Patrycja, die Lillian speelt, noemt zichzelf een visueel artiest en is dus ook geen actrice. Het had nogal wat voeten in de aarde om de juiste vrouw te vinden voor deze rol. Horvath: “Ik was al een jaar aan het zoeken. We hadden advertenties in kranten geplaatst en oproepen op Facebook. De productiemaatschappij speelde daar een belangrijke rol in. Op een gegeven moment vertelde de casting director dat ik al 700 mensen bekeken had. Ik had ze weliswaar niet allemaal persoonlijk ontmoet, maar wel intensief naar hun inzending gekeken. Zowel producent Ulrich Seidl als ik hadden de voorkeur voor een niet professionele actrice. Patrycja werd ontdekt in een café in Warschau, we spraken af en het klikte meteen.”

Adelaarsveer

Horvath was erg blij dat Patrycja aan boord van het project kwam. “Ze heeft zulke ambigue gelaatstrekken. Met make up en kleding kan ze er totaal anders uitzien. Toen ik haar voor het eerst ontmoette, bevestigde dat mijn gevoel dat ze ideaal voor deze rol was.” Hij vervolgt: “Ze is echt uniek. Als wij bijvoorbeeld bezig waren met het opstellen van de apparatuur, verdween ze in de bossen en kwam ze later terug met dingen die ze gevonden had. Die gebruikten we vervolgens voor de film. De adelaarsveer in haar haar is bijvoorbeeld haar idee. Ze heeft zoveel meer in de rol gestopt dan alleen het acteren.” Hoewel dit aanvankelijk niet zo gepland was, ontwikkelde de werkrelatie tussen regisseur en hoofdrolspeelster zich op intense wijze. “Uiteindelijk hebben we in al die maanden de hele reis samen gemaakt.”

Kinderlijk

Lillian toont zowel kinderlijke als volwassen eigenschappen in de film. “Dat was zo bedoeld,” beaamt Horvath. “Ze maakt ook een ontwikkeling door. In het begin is ze erg naïef, bij het sollicitatiegesprek. Ze onderschat het werk en is daar niet op voorbereid. Als de regisseur haar dit laat weten, is het bijna een opluchting voor haar. Het is misschien alsof ze net dit zetje nodig had om haar plan tot uitvoering te brengen.” Horvath geeft aan dat ze aan het eind van de film bijna dierlijk lijkt te worden. “In Yukon hebben ze daar een term voor: “You get bushed”, voor als je teveel tijd in de bossen door hebt gebracht. Dat is wat ik wilde tonen met Lillian. Maar een zekere kinderlijkheid blijft altijd bij haar inderdaad, zelfs als het allemaal heel zwaar wordt.”

Zwijgen

Het feit dat Lillian niet spreekt, helpt de kijker zich met haar te identificeren, hoe vreemd dat ook klinkt. “De kijker heeft meer dingen te doen, net zoals ik als filmmaker. Er zijn geen aanwijzingen in de dialoog, niets dat je kunt analyseren, je moet continue maar raden wat ze doet, denkt en voelt. Als filmmaker ben ik daardoor veel meer bezig geweest met de visuele leidraad om het verhaal bijeen te houden,” legt Horvath uit. Omdat het een fictieve versie van het verhaal is, had Horvath nog even getwijfeld om Lillian meer achtergrond te geven. “Zou er bijvoorbeeld iemand zijn die ze ooit achter heeft gelaten in Rusland? Zou ze zich moeten haasten om op tijd terug te zijn voor diegene sterft? Uiteindelijk besloot ik dat dit het verhaal zou afzwakken.”

Inspiratie

Natuurlijk liet de Oostenrijkse regisseur zich ook inspireren door andere films en filmmakers. “De meest invloedrijke regisseur voor mij is Nicolas Roeg en dan met name ‘Walkabout’, maar ook ‘The Man Who Fell to Earth’. Verder ‘Zabriskie Point’ van Antonioni en het schitterende ‘Wanda’ van Barbara Loden of Jan Nemec’ ‘Diamonds of the Night’. En ook in ‘Essential Killing’ van Jerzy Skolimowski zwijgt de hoofdrolspeler. “Het is heus niet zo uitzonderlijk,” zegt Horvath. “Ik heb dit al vijftien jaar verkondigd, zo lang was ik al bezig om dit project te financieren.”

Ulrich Seidl

De medewerking van Ulrich Seidl aan Horvaths film was van doorslaggevende aard. “Ik had een Canadese producent, Oostenrijkse producenten en zelfs een Letlandse producent die het wilde doen. Na een jaar zei deze dat het niet van de grond zou komen zonder nog een Oostenrijkse co-producent. Dus hij vroeg me: ‘Welke Oostenrijkse producent kun je bedenken?’ en ik antwoordde: ‘Ulrich Seidl’, zonder erbij na te denken of het financieren van andermans projecten überhaupt iets is wat hij doet. Drie dagen later belde Seidl me op dat hij me wilde ontmoeten.” De naam van Ulrich Seidl opende deuren voor Horvath. “Het kwam in een stroomversnelling. In 2015 schoten we de al in de Beringstraat. Ik moest jammer genoeg met de laatste scène beginnen, maar de rest van ’Lillian’ is chronologisch gefilmd.” Horvath geeft aan dat hij aanvankelijk niet blij was met deze beslissing: “Alles in de film is afhankelijk van wat je onderweg vindt, maar de actrice was nog niet gecast en we moesten van start.” Gelukkig pakt deze keuze later goed uit.

Radiostation

Een opvallend element in ‘Lillian’ is het geluid van het radiostation: twee DJ’s die de veranderende seizoenen van commentaar voorzien. Horvath legt uit hoe deze samenwerking tot stand kwam: “Ik reed door South Dakota en hoorde dit programma. Het radiostation was makkelijk te vinden, ik reed naar de betreffende stad, vond ze in de Main Street, wandelde naar binnen en vertelde wat de bedoeling was. Ze waren zeer behulpzaam en stuurden mij geluidsfragmenten. Ik heb veel beluisterd, van sportnieuws tot lokaal nieuws, religieuze programma’s en dergelijke, maar kon niet vinden wat ik zocht. Het was teveel werk om daarin te knippen en plakken en uiteindelijk zeiden ze: ‘Schrijf jij de teksten maar voor ons en wij nemen het wel op.’”

Reclame

Of de DJ’s uiteindelijk de film hebben gepromoot in hun programma weet Horvath niet. “Geen idee, eigenlijk. Ik weet wel dat de sheriff daar veel aan doet. Hij was aanwezig bij de Amerikaanse première op Slamdance en had daar een geweldige tijd. De mensen vonden ‘m fantastisch.” Horvath vervolgt lachend: “Het grappige is dat de mensen met wie ik gewerkt heb zich mij bijna niet meer herinneren. Ik film ze immers terwijl ze iets doen dat ze toch al doen. Ik zit daarna maanden lang naar ze te kijken en luisteren. Ik heb daardoor het gevoel ze door en door te kennen, terwijl ik, als ik ze bel, vaak als reactie krijg: “Even denken, oooh ja, jij was die filmer… zeg, wat is daar nog van gekomen?” Over het promoten van zijn film: “Het is eigenlijk wel bijna klaar zo. Ik geef mezelf een jaar tot anderhalf jaar om met de film mee te reizen, maar na Frankrijk (wat geweldig was), Griekenland en Spanje, waar ik in april naartoe ga, moet ik met iets nieuws beginnen.” Vastomlijnde plannen over wat zijn nieuw project wordt, heeft Horvath nog niet.

Smile, you’re on camera

Wat verder in het oog springt in ‘Lillian’ is dat Horvath van allerhande borden en aanwijzingen toont, zoals borden langs de weg en uitgeprinte teksten in winkels als ‘Smile, you’re on camera’. “Daarmee wilde ik laten zien dat hoewel het tegendeel beweert wordt, niemand Lillian eigenlijk écht ziet. Ik bedoel: die camera’s werken niet, er zit spinrag omheen en zelfs al zou er een tape in zitten, zou die na een week wel weer gewist worden. Er bestaat dus een reële kans dat ze geheel onopgemerkt het land heeft verlaten. Dat is natuurlijk veelzeggend voor het verhaal van de echte Lillian.” Horvath heeft expres niets verwerkt in de film dat kan refereren aan het huidige tijdperk. “Je ziet niets van Donald Trump bijvoorbeeld, hoewel we filmden in het jaar dat hij gekozen werd.” Voor hetzelfde geld had ‘Lillian’ zich af kunnen spelen in de jaren zeventig. Hij verklaart dit: “Dingen veranderen niet zo snel in de landelijke streken. Ik ben van mening dat de grootste kloof tegenwoordig niet tussen landen is, maar tussen het platteland en de stad. Daar heb je totaal verschillende politieke inzichten, een andere manier van leven. Voor de mensen in Nebraska kan New York net zo goed op een andere planeet liggen. Toen ik in Iowa als uitwisselingsstudent verbleef, was ik zo verbaasd dat de mensen bij wie ik verbleef nooit van hun leven in Chicago waren geweest. Dat is maar drie uur rijden!”

Inwoners: 1

Horvath ligt nog een grappig detail toe in de film: “Er zit in de film een bord waarop staat “Monowi, 1”. Veel Europeanen denken dat dat betekent dat het nog één mijl tot Monowi is, maar het betekent dat er één inwoner is.” In deze plaats, waarvoor Horvath research deed, ontmoette hij ook de sheriff. “Ik bezocht deze stad omdat ik erover gelezen had. Ik vond het interessant dat één vrouw, wier kinderen zijn vertrokken en wier man is overleden, daar de lokale bar runt, de bibliotheek, ze is burgemeester… Ik wilde met haar praten, wist niet precies wat ik zocht, maar wilde gewoon die plaats zien. Terwijl ik in haar bar zat, wandelt de sheriff binnen. Ik vond het ironisch dat juist in dit dorp, waar maar één iemand woont, dat die de noodzaak voelt om de politie te bellen. De sheriff kwam vervolgens met het idee wat er met Lillian gebeurt. Dit is iets dat hij daadwerkelijk talloze keren per jaar doet, steeds meer, omdat steeds meer mensen proberen weg te lopen van hun verleden, hun familie, een tragedie…”

Muziek

Voor Horvath was het gebruik van muziek essentieel. “Veel collega’s zijn de laatste tijd terughoudend in het gebruik van muziek in films, maar misschien is dat wel vooral in de Duits sprekende landen. Het wordt zo geassocieerd met emoties en manipulatie, maar is dat tenslotte ook niet wat je met beelden doet? Waarom dan niet met muziek?” Horvath heeft uiteindelijk zelf de muziek gemaakt voor ‘Lillian’.

Ook voor het gebruik van drones is hij gewaarschuwd door collega’s. “Maar ik vind dat als je een film maakt over een vrouw die door het land wandelt, dan heb je gewoonweg een overzichtsshot nodig. Het zet het verhaal meer in perspectief.” Ondanks de jarenlange voorbereiding is het uiteindelijke product exact zo geworden als hij voor ogen had. “De sfeer en het tempo, de intimiteit, ik had sommige scènes nooit zo bedacht van te voren, maar in zijn geheel wijkt het weinig af van mijn oorspronkelijke idee.”

Tekst en foto Andreas Horvath: Monica Meijer