Ixcanul (2015)

Regie: Jayro Bustamante | 91 minuten | drama | Acteurs: María Mercedes Coroy, María Telón, Manuel Manuel Antún, Justo Lorenzo, Marvin Coroy, Fernando Martínez

Dat ‘Ixcanul’ zich op de flanken van een vulkaan afspeelt is geen toeval. Esthetisch vormt het bijvoorbeeld een zeer fraaie achtergrond voor een film. Ook inhoudelijk is het functioneel. Het kale rotslandschap ademt dood en vernietiging. Leven lijkt er onmogelijk, alles staat in dienst van de volgende vergeefse eruptie. Verderop, daar waar het vulkaanas het land zijn vruchtbaarheid teruggeeft, ziet het leven er een stuk rooskleuriger uit. Er wordt grootschalig koffie geteeld. De kleine Maya-gemeenschap heeft het er niet breed, maar is evenwel gelukkig. Toch wil een enkeling weg uit dit afgelegen stukje Guatemala, naar het beloofde land aan de andere kant van de berg. Naar de Verenigde Staten. Maar de succespogingen zijn schaars. De mensen zijn gedoemd om verder in de schaduw te leven. De vulkaan en het leven houden elkaar in een onophoudelijke wurggreep vast. Een gordiaanse knoop die terugkomt in hoofdpersoon Maria.

Want dit zeventienjarige meisje ondervindt aan den lijve hoe de omgeving een rol speelt in haar leven. Maria staat op het punt uitgehuwelijkt te worden aan de voorman van de koffieplantage. In het geheim fantaseert ze echter over de dromerige koffieplukker Pepe, die van plan is de overstap naar Amerika te maken. De ouders van Maria houden het meisje echter goed in te gaten, om haar te behoeden voor eenzelfde misstap. Het aankomende huwelijk kunnen ze goed gebruiken om op de sociale ladder in aanzien te stijgen en de familielijn voort te zetten. Door haar hard aan het werk te zetten op het land, krijgt Maria geen andere keuze dan zich te conformeren aan de wil van haar ouders. Dat gebrek aan vrijheid is typerend voor haar boerenleven. Maria is als een passieve vulkaan, die in haar onvrede over het leven constant rommelt. Een uitbarsting lijkt onvermijdelijk. Of weet haar familie en de buitenwereld haar onvrede en seksuele ontluiking te beteugelen?

De metaforische vulkaan krijgt in fraai uitgesneden beelden en in een rustig tempo gezelschap van een keur aan andere omgevingsmanifestaties, die allen hun weg vinden naar de innerlijke wereld van Maria. Zo is het offervarken dat als geschenk voor haar aanstaande man geslacht wordt, ook een metafoor voor Maria zelf. De stervende koe die uit het niets opduikt, vergroot andermaal de wanhoop die ze onveranderlijk voelt. De veelvuldige slangen die op het land voor dreiging zorgen, zeggen wat over het gevaar dat na een onbezonnen vrijpartij in haar komt te groeien. Haar omgeving is dus een spirituele reflectie van Maria zelf. Ogenschijnlijk ondergaat ze haar leven passief, maar door deze vorm van symboliek toont Maria dat ze veel sterker is dan op basis van haar gelatenheid verwacht mag worden. De gevoelsmatige werkwijze heeft tevens als effect dat de betrokkenheid bij Maria hoog blijft. Voor de grote meerderheid in Guatemala hebben deze Maya-indianen nauwelijks bestaansrecht. ‘Ixcanul’ demonstreert op indringende wijze het onrecht dat daarmee gepaard gaat.

Wouter Los

Waardering: 4

Bioscooprelease: 15 oktober 2015
DVD-release: 6 mei 2016