Living Rights (2004)
Regie: Duco Tellegen | 120 minuten | documentaire
Je kent de beelden wel: piepjonge kinderen die in China of India voor dag en dauw op moeten om in kille fabrieken voor een hongerloontje speelgoed in elkaar te zetten, die door multinationals uit de westerse wereld met veel winst worden verkocht. Dat daar mensenrechten worden geschonden, is iedereen wel duidelijk. Wat minder mensen weten is dat achter het begrip ‘mensenrechten’ veel meer schuilgaat. Zo komt schending van mensenrechten ook in westerse landen voor. De Nederlandse filmmaker Duco Tellegen stelde zich bij het maken van zijn film ‘Living Rights’ (2004) ten doel om op een realistische wijze situaties te schetsen waarin mensenrechten ter discussie staan. Hij richt zich daarbij op kinderen van over de hele wereld en kiest er bewust voor clichés zoals hierboven beschreven uit de weg te gaan. Deze aanpak resulteerde in vier genuanceerde en relevante portretten van kinderen die elk op hun eigen manier geconfronteerd worden met moeilijke situaties en genoodzaakt zijn tot het maken van lastige keuzes.
Dat ook kinderen uit rijke, geciviliseerde landen te maken krijgen met situaties waarin hun rechten ter discussie staan, blijkt uit het filmpje over de Japanse tiener Yoshi. Hij heeft het syndroom van Asperger, een aan autisme verwante aandoening. Recentelijk is hij overgeplaatst van een ‘gewone’ school naar een instelling voor zwaar gehandicapte kinderen. Yoshi voelt zich verloren tussen twee werelden en droomt ervan ‘normaal’ te worden. Met een extreem logische redeneertrant wil hij bewijzen dat er niets mis met hem is. Tellegen en zijn cameraman Peter Brugman brengen het contrast tussen de kille gangen en lokalen van de instelling en Yoshi’s liefdevolle thuisomgeving op confronterende wijze in beeld. Dezelfde contrasten zien we terug in het filmpje over Toti, een Masai-meisje van veertien jaar dat drie jaar gelede n is gevlucht voor het gearrangeerde huwelijk dat haar vader – in ruil voor een aantal koeien – wilde laten voltrekken. In haar plaats werd haar tweelingzus uitgehuwelijkt. Toti is beland op een kostschool die meisjes opvangt die de voorgeschreven besnijdenis weigerden te ondergaan. Nadat zij drie jaar geen contact met hen heeft gehad, wil Toti de banden met haar zus en familie weer aanhalen. Maar dat blijkt nog niet zo eenvoudig, aangezien ze zich op de kostschool op haar eigen, vrije manier heeft ontwikkeld.
Lena is een twaalfjarig meisje, die mogelijk een hersentumor heeft. Zij woont in Ghoiniki, een Wit-Russisch dorpje in de buurt van Tsjernobyl, bij een lieve stiefmoeder die haar opving toen haar eigen moeder haar in de steek liet. De mogelijkheid voor adoptie dient zich aan en Lena moet kiezen tussen haar eigen vertrouwde wereld of een nieuw leven beginnen bij een welvarend maar onbekend gezin in Italië, waar bovendien betere medische voorzieningen zijn. Het filmpje over goudzoeker Roy uit Peru is de enige waarin het kinderrechtenverdrag uit 1989 letterlijk aan de orde komt. Het is van de vier tevens het meest conventionele filmpje over kinderrechten. Roy zelf ziet geen bezwaar om naast school en voetbal zijn vader in de mijnen te helpen. Ondanks het feit dat het werk zwaar, vies en soms zelfs gevaarlijk is. Een van zijn dorpsgenoten probeert de anderen ervan te overtuigen dat kinderen geen gevaarlijk werk in de mijnen meer moeten doen en verwijst daarbij naar het kinderrechtenverdrag. De meeste ouders, onder wie de vader van Roy, hebben de hulp van hun kinderen in de mijnen echter hard nodig om genoeg geld te verdienen. Daarbij zijn veel ouders ervan overtuigd dat kinderen moeten léren werken. Omdat Roy zelf het allemaal wel best vindt, mist dit segment de betrokkenheid die de andere drie films wel hebben.
Mede dankzij zijn verscheidenheid is ‘Living Rights’ een mooie verzameling persoonlijke verhalen geworden, die bovendien op een kundige en boeiende wijze vorm zijn gegeven. Regisseur Duco Tellegen krijgt het voor elkaar het stereotype beeld dat bestaat rond het thema kinderrechten te doorbreken en de realiteit te laten zien. Kinderrechten zijn universeel en de problemen waar kinderen in rijke, ontwikkelde landen mee te maken hebben zijn even reëel en relevant als die van kinderen in derdewereldlanden. Niet elk filmpje staat even sterk op eigen benen, maar als vierluik vullen ze elkaar uitstekend aan. Niet voor niets kreeg Tellegen diverse prijzen voor zijn documentaire, die in samenwerking met de Wereldomroep, de Evangelische Omroep en Unicef is gemaakt. Onder meer op het prestigieuze festival van Locarno kreeg ‘Living Rights’ een eervolle vermelding. En dat is meer dan terecht, gezien de overtuigingskracht, integriteit en impact van deze film.
Patricia Smagge