Martha Marcy May Marlene (2011)

Regie: Sean Durkin | 102 minuten | drama, thriller | Acteurs: Elizabeth Olsen, Christopher Abbott, Brady Corbet, Hugh Dancy, Maria Dizzia, Julia Garner, John Hawkes, Louisa Krause, Sarah Paulson, Adam David Thompson, Allen McCullough, Lauren Molina, Louisa Braden Johnson, Tobias Segal, Gregg Burton

Het klinkt ergens best aanlokkelijk: zeg de moreel corrupte, gejaagde moderne maatschappij en alle bijbehorende bio-industrie en bankencrises vaarwel, koop een eigen boerderij en ga je eigen voedsel verbouwen. Deze vorm van organische zelfvoorzienigheid spreekt genoeg mensen aan dat er boeken over worden volgeschreven, dat men in New York op de daken groente verbouwt en dat in meerdere landen, na een begin in het Engelse plaatsje Totnes, meerdere plattelandsdorpen – ‘Transition Towns’ – hun eigen munteenheid hebben ingevoerd. In Nederland doet Deventer eraan mee en staat het in Nijmegen in de steigers.

Zo aantrekkelijk is het idee in ‘Martha Marcy May Marlene’ allerminst. In de eerste scène treffen we een afgelegen boerderij die idyllisch zou moeten overkomen, maar eigenlijk onmiddellijk al vreemd overkomt. Waarom zegt er niemand wat tijdens het eten? Waarom eten de jongens eerst apart voordat de meisjes mogen tafelen? Hier klopt iets niet; als het wel koek en ei was, zou er natuurlijk ook geen film over gemaakt worden.

Deze vermoedens worden al snel versterkt, wanneer een van de meisjes bij de krieken van de dag uit de boerderij wegsluipt. Tegen de tijd dat ze de straat over is, is ze opgemerkt en begint Marcy May (zoals ze haar noemen) hard weg te rennen. Ze weet te ontkomen, ondanks speurende huisgenoten en overredingspogingen. Al snel hangt Marcy May (Elizabeth Olsen) bij een bekende aan de telefoon – die haar overigens Martha noemt – en breekt ze in snikken uit. Nee, het moge duidelijk zijn dat het verblijf geen onverdeeld genoegen genoemd kan worden.

Martha, zelf naar schatting een twintiger, wordt opgehaald door een vrouw, Lucy (Sarah Paulson), die een fractie ouder is – of het een vriendin of zus betreft wordt pas veel later expliciet. Lucy vertoeft met haar man Ted (Hugh Dancy) in een luxueus vakantiehuis in Connecticut, waar Martha even bij zinnen zou kunnen komen. Deze carrièreman en –vrouw boeren duidelijk goed en hebben weinig gemeen met de losbandige, tegendraadse Martha.

Soepel gaat dat het dan ook allerminst. Martha en Lucy hebben elkaar jarenlang niet gesproken en eerstgenoemde gedraagt zich vreemd. Dat Martha in die jaren vreemde dingen heeft meegemaakt, vermoeden de gastvrouw en –heer net zo goed als de kijker, maar de op fraaie wijze naadloos verweven flashbacks die ons langzaamaan inzicht verschaffen in de curieuze gemeenschap waar ze in verbleven heeft krijgen het echtpaar natuurlijk niet te zien. Omdat Martha niets over de periode kwijt wil blijven ze in het duister tasten, tot hun toenemenderwijs grote frustratie wanneer hun gast telkens meer met zichzelf en de conventies binnen het huishouden in de knoop komt.

Ondertussen zien wij in sterke episodes wel wat haar allemaal op de boerderij – waar ze als stuurloze wees is terechtgekomen – is overkomen, die gekenmerkt kan worden als een behoorlijk sektarische neo-hippiecommune, onder de dominante leiding van Patrick (John Hawkes, bekend van ‘Winter’s Bone’ waarin hij ook al zo’n rurale rouwdouwer speelde waar het gevaar vanaf droop). Zelf zouden de mensen op de boerderij zich waarschijnlijk betitelen als vrijgevochten, vrijgevochten van de dagelijkse conventies van negen-tot-vijfbanen, hypotheken en huisje-boompje-beestje. De gedachte die echter met dwang wordt weggedrukt is dat ze daar een veel strakker keurslijf voor terugkrijgen, een totalitaire onderwerping aan de gemeenschap en vooral aan de willekeurige, gebrekkige logica en perverse gebruiken van leider Patrick. Het is vrij snel helder dat ‘Martha Marcy May Marlene’ geen goed woord voor over heeft voor deze samenlevingsvorm. Mocht de film hebben gepoogd eveneens kritisch te zijn op het gangbare carrièrepad van Lucy en Ted, dan lukt dat maar matig: daarvoor zijn ze veel te behulpzaam. Tussen Martha en met name Ted ontstaat steeds meer frictie, maar dat komt vooral door het curieuze gedrag van Martha dat niet onbegrijpelijk is maar ervoor zorgt dat ze niet alle zieltjes voor zich zal winnen in deze tweestrijd. Je zou al bijna bankier willen worden op basis van deze film alleen.

Naarmate er meer bekend wordt van Martha’s tijd bij de commune, krijgt de film er steeds meer moeite mee om een spannend te blijven; op een gegeven moment lijkt de boodschap voor de kijker wel duidelijk. ‘Martha Marcy May Marlene’ duurt echter nog een eindje voort, waarin Martha steeds meer paranoïde verschijnselen begint te vertonen die al dan niet een reële voedingsbodem hebben – dat blijft in het midden. ‘MMMM’ weet ogenschijnlijk niet helemaal wat voor film het wil zijn: door het schakelen tussen de periode in de commune en Martha’s latere logeerpartij komt de beklemming van de afgesloten, vreemde gemeenschap wel aardig, maar niet ten volle over. Anderzijds lijdt de film als karakterstudie nogal aan de gesloten inborst van Martha, die als personage net niet goed beklijft om de hele film te dragen. Het resultaat is een film die geen van beiden is, een mooi geschoten en bij vlagen goed geacteerd drama dat onderhoudend is maar dat niet de keuzes lijkt te hebben durven maken om het geheel echt tot een magnifiek geheel te maken.

David van Marlen

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 12 april 2012
DVD-release: 16 augustus 2012