Moeder Suriname (2023)

Regie: Tessa Leuwsha | 71 minuten | documentaire

De geschiedenis van de wereld bestaat in herinneringen. Wanneer mensen overlijden, vervliegen de herinneringen als rook in de wind. Daarom is het belangrijk dat de geschiedenis moet worden vastgelegd. Gebeurtenissen en interpretaties. Wat hebben ze toen voor de mens betekend? Wat betekent het nu voor ons? Hoe zien we onszelf in het licht van het verleden?

“Moeder Suriname – Mama Sranan” is een verzameling archiefbeelden ten tijde van koloniaal en autonoom Suriname. Deze vormen de context van een persoonlijk verhaal dat is geïnspireerd door Fancelyne ‘Fansi’ Cummings, de grootmoeder van regisseur Tessa Leuwsha.

Fansi is in 1905 in Nickerie, het meest westelijke van de tien Surinaamse districten, geboren. Haar vader was zwart en haar moeder wit. Deze heeft ze nooit gekend omdat de vader weg moest. Ook zij moest weg en is ze als kweekje terecht gekomen bij ‘Ma Louise’. Als kweekje groei je niet op bij je ouders maar bij andere familieleden of pleegouders. Bij Ma Louise hielp ze mee in het huishouden en ging ze naar de kerk. Ze ging niet naar school. ‘Ma Louise’ was van de generatie die nog een slavenbestaan heeft gekend. Fansi werd verliefd op Prins, een man die vaak in het binnenland werkte, eerst als werknemer in de rubberindustrie, en daarna als goudzoeker. Toen ze een kind van hem kreeg verhuisde ze naar Paramaribo om met hem samen te zijn. Ze kreeg nog meer kinderen, die niet allemaal van Prins waren. Ze werkte als wasvrouw voor de (vaak witte) rijke elite en bracht haar kinderen als alleenstaande moeder op. Alleenstaand omdat Prins bijna nooit thuis was en op een gegeven moment zelfs tijdelijk in Amerika woonde. Binnen haar kunnen en mogelijkheden probeerde ze haar kinderen een goed leven te bieden.

Het mooie van de documentaire is dat het een persoonlijk verhaal is binnen de context van de Surinaamse geschiedenis. ‘Moeder Suriname – Mama Sranan’ beslaat een periode tussen 1905 en 1975, toen Suriname onafhankelijk werd. Belangrijke thema’s worden aangestipt, waarvan de belangrijkste het grote verschil is tussen witte Nederlanders en (niet-witte) Surinamers. Volgens Fansi had je de werkers en de witten die toekeken. Verder wordt ingegaan op de verschillende industrieën die in Suriname waren opgezet, zoals hout, goud en bauxiet (voor aluminium). De welvaart kwam niet ten goede van de hard werkende Surinamer maar van de witte mensen die paarse paraplus in gemanicuurde handen ronddraaiden ter bescherming tegen een zon die de Surinamer zwart blakerde.

Andere prominente figuren en gebeurtenissen, die een grote invloed op de Surinaamse geschiedenis hebben gehad, passeren ook de revue. Denk aan Anton de Kom die in 1933 naar Suriname kwam met als doel het bewustzijn van de Surinamer los te wrikken van het psychologisch juk van wit kolonialisme. Anton de Koms aanwezigheid eindigde in een bloedige schietpartij die bekend staat als Zwarte Dinsdag, waar de politie het vuur had geopend op demonstranten. Denk aan Jopie Pengel die in 1963 als premier werd gekozen van een autonome maar nog steeds afhankelijke Suriname. Voor Fansi was dit een belangrijk moment omdat ze eindelijk had kunnen stemmen op iemand die op haar leek. Echter, het persoonlijke van het verhaal gaat nooit verloren. De aantrekkingskracht van Nederland op de Surinamer is ook een belangrijk thema, eentje die later in haar leven, en van haar kinderen, een grote rol gespeeld heeft. Waar is ‘thuis’ en hoe belangrijk is deze voor ons?

“Moeder Suriname – Mama Sranan” is belangrijk omdat dit verhaal een verhaal van iedereen is. Ja, het is een verhaal van een Surinaamse vrouw, maar het is ook een verhaal over liefde, overleven, opoffering, kinderen en ontworteling. Het is een verhaal over identiteit en wat deze voor ons betekent. Zijn dit geen onderwerpen waar we allemaal mee te maken hebben?

Verder zijn de ingekleurde archiefbeelden van onschatbare waarde omdat deze je vervoeren naar een tijd die nu alleen maar in een paar herinneringen bestaan. En deze worden steeds minder. Het is vreemd dat alle mensen en alle dieren, die op de beelden te zien zijn, nu niet meer bestaan. En daarom is het verhaal belangrijk. Ook al bestaan ze niet meer, hun levens en verhalen inspireren en motiveren ons. Om te weten waar we heen gaan, is het belangrijk om te weten waar we vandaan komen. Ja het is het verhaal van Fansi, een voor ons onbekende vrouw. Maar wij zijn de vrouw en de vrouw is ons, in elke cultuur en in elke tijd.

Gerold Kort

Waardering: 4.5

Speciale vertoning: IDFA 2023
Bioscooprelease: 16 november 2023