Tabu (2012)
Regie: Miguel Gomes | 118 minuten | drama, romantiek | Acteurs: Teresa Madruga, Laura Soveral, Ana Moreira, Henrique Espírito Santo, Carloto Cotta, Isabel Muñoz Cardoso, Ivo Müller, Manuel Mesquita, Paulo Amorim, Hortêncílio Aquina, Araceli Fuente Basconcillos, Duarte Caires, Joaquim Carvalho, Bruno Duarte, Claúdia Esteves, Judite Evaristo, Cândido Ferreira, Joana Cuinha Ferreira, Luís Gaspar, Afonso Gonçalves, Gabriela Gutierrez
‘Tabu’ is de derde speelfilm van Portugese filmmaker Miguel Gomes (1972) en wát voor een film. De getalenteerde filmmaker mocht al meerdere prijzen in ontvangst nemen voor deze in zwart-wit geschoten filmfestivallieveling, waaruit liefde voor het medium film en de ontsnappingsmogelijkheid die het biedt uit elk shot ademt. ‘Tabu’ is een film die je moeiteloos meerdere keren kunt kijken en waar steeds iets nieuws in te ontdekken is.
‘Tabu’ bestaat uit twee totaal verschillende delen, of eigenlijk drie, als je de grappige en ietwat bizarre proloog meerekent, waarin een door Afrika trekkende, door liefdesverdriet verteerde ontdekkingsreiziger een levensbepalende beslissing neemt die te maken heeft met een krokodil.
Die proloog wordt als bioscoopfilm bekeken door Pilar, de hoofdpersoon uit het eerste deel van ‘Tabu’, (‘Paradise Lost’), dat zich in Lissabon aan het eind van 2010 afspeelt. Pilar (Teresa Madruga) is een vrouw van middelbare leeftijd, getekend door de teleurstellingen die het leven haar bracht, de meest recente teweeggebracht door de Poolse backpacker Maya, die besloten heeft haar verblijf in Portugal toch niet bij Pilar door te brengen. Pilar staat altijd klaar voor anderen, en dat komt de Kaapverdische huishoudster Santa (Isabel Muñoz Cardoso) van Pilars misschien wel demente buurvrouw Aurora (Laura Soveral) goed uit, want het verzorgen van de bejaarde is meer dan een dagtaak. Aurora is een koppige, excentrieke, maar elegante dame, die haar tijd en geld het liefst verkwist in het casino, een karaktereigenschap die ze van haar vader heeft geërfd, zo blijkt later. Ze vermoedt dat Santa zich bezighoudt met voodoo en onder één hoedje speelt met haar dochter, van wie ze vervreemd is. Wanneer Aurora ernstig ziek wordt, heeft ze nog één wens; dat Pilar haar oude vlam Gian Luca Ventura (Henrique Espírito Santo) opsnort. Pilar bijt zich vast in deze missie en slaagt, alhoewel de afloop anders is dan ze vooraf had verwacht.
In het tweede deel van ‘Tabu’, ‘Paradise’, gedraaid op 16mm (in tegenstelling tot ‘Paradise Lost’, dat op 35mm vastgelegd is), vertelt deze Gian Luca Ventura tijdens een kop koffie aan Pilar en Santa het verhaal van Aurora en hemzelf, dat zich in de jaren zestig afspeelt in het exotische, paradijselijke Mozambique (toen nog een Portugese kolonie), aan de voet van de berg Tabu. Zij beleven er een gepassioneerde liefdesgeschiedenis, terwijl Aurora (gespeeld door Ana Moreira) eigenlijk getrouwd is met een rijke blanke landeigenaar en van hem in verwachting is van hun eerste kind. Het bijzondere van dit deel is dat de voice-over van Henrique Espírito Santo als de oude Ventura en de omgevingsgeluiden zoals kabbelend water, muziek en het geluid van een afgaand pistool de enige geluiden zijn die je hoort. Daarnaast zijn de beelden die we zien ‘gekleurd’ door Pilars levenservaringen en onvervulde verlangens en fantasieën: het is hoe zij zich op basis van Gian Luca’s woorden voorstelt dat de geschiedenis zich moet hebben afgespeeld en wat je ziet hoeft dus niet de waarheid te zijn.
Het weglaten van de dialoog ten faveure van een voice-over lijkt een gewaagde keuze, maar het werkt zo goed dat je na afloop verbaasd bent over het feit dat er in ‘Paradise’ inderdaad geen enkele dialoog zat. De acteurs zijn fenomenaal in hun vertolking van de personages en maken zo van een in de kern clichématige buitenechtelijke affaire een meeslepende romance van epische proporties die niet anders dan tragisch kan eindigen. De voice-over van Santo is betoverend, de beelden zijn bijna hypnotiserend en de soundtrack is geweldig gekozen. Het effect van de nagesynchroniseerde versie van Be My Baby van The Ronettes, dat in beide delen terugkomt, is overdonderend emotioneel.
Met ‘Tabu’ maakt Gomes meerdere referenties aan filmpionier F.W. Murnau. Niet alleen met de titel refereert de Portugees aan zijn favoriete film van Murnau, ‘Tabu: A Story of the South Seas’ (Murnau maakte deze net voor zijn dood af, maar kon hem zelf niet meer zien), ook met het thema, een verboden liefde in een koloniale omgeving. De titels van de twee delen komen overeen met die uit ‘Tabu’ uit 1931 – in omgekeerde volgorde – “Paradise” en “Paradise Lost”. Verder is Aurora in het Engels vertaald ‘dawn’ of ‘sunrise’, wat weer slaat op die andere klassieker van Murnau. ‘Tabu’ is echter niet alleen een hommage aan de Duitse meesterfilmer. Het is een eerbetoon aan (klassieke) films in het algemeen: in de jonge Ventura (de fantastisch spelende Carloto Cotta zal bij meerdere vrouwelijke kijkers knikkende knieën veroorzaken) herkennen we acteurs als Errol Flynn of Clark Gable en Ana Moreira is een klassieke schoonheid. Het Afrika van de zestiger jaren is dankzij de korrelige beelden prachtig melancholisch, doet je denken aan de avonturenfilms van weleer, maar lijken je zelfs naar die tijd te transporteren. Daarnaast maken de verschillende filmtechnieken die Gomes in ‘Tabu’ gebruikt (bijvoorbeeld de scène waarin de oude Aurora vertelt waarom ze dit keer in het casino te vinden is) van deze unieke film bijna een handleiding voor ambitieuze filmmakers.
‘Tabu’ is een oogstrelende, onconventionele en een zeker in technisch opzicht volmaakte film. Een film als ‘Tabu’ vind je niet gauw. Verwennerij voor cinefielen!
Monica Meijer
Waardering: 5
Bioscooprelease: 13 juni 2013
DVD-release: 19 november 2013