Tesnota (2017)

Regie: Kantemir Balagov | 118 minuten | drama | Acteurs: Darya Zhovnar, Olga Dragunova, Atrem Cipin, Veniamin Kac, Nazir Zhukov

Een jonge vrouw die haar eerste passen op het liefdespad zet, zich daarbij afzettend tegen haar traditionele ouders die zich vooral druk maken om hoe de gemeenschap over hen denkt… op papier is ‘Tesnota’, het speelfilmdebuut van Kantemir Balagov, niet bijster origineel of baanbrekend. Botsingen tussen jong en oud, modern versus traditioneel, verschillen in stammen… dit hebben we vaker gezien, toch? Maar in de uitvoering maakt de in 1991 geboren regisseur zoveel goed, dat ‘Tesnota’ zonder meer tot de beste Oost-Europese films van het jaar gerekend mag worden.

‘Tesnota’ speelt zich af in 1998 in Naltsjik, de hoofdstad van de Russische deelrepubliek Kabardië-Balkarië, een gebied dat vrijwel onbelicht is gebleven in de cinema. De Joodse Ila (afgekort van Ilana) is een jonge, knappe vrouw, die met haar vader een garage bestuurt. De stoere dame is haar vaders oogappel, maar kan het ook goed vinden met haar broer David. Tussen haar en haar moeder hangt meteen al spanning als die haar dochters kledingkeuze probeert te beïnvloeden. De film begint op de dag van Davids verloving: tijdens een traditioneel familiediner kondigt hij zijn verloving aan met Lea. Maar op diezelfde avond slaat het noodlot toe: David en Lea worden na afloop van het feest ontvoerd door Kabarden. Van het geëiste losgeld kan een half dorp leven, dus de hele Joodse gemeenschap wordt opgetrommeld om een bijdrage te leveren. Het mag niet baten: van de opbrengst kan slechts één ontvoerde jongere ‘gered’ worden en de keuze gaat naar Lea, omdat haar moeder alleenstaand is en zij niet in staat is om de rest van het losgeld bij elkaar te krijgen. Dat brengt Ila en haar ouders in een moeilijke positie, natuurlijk hebben zij ook niet bepaald mogelijkheden te over om het enorme bedrag op te hoesten. De keuze die Ila’s moeder maakt – het is duidelijk dat zíj de broek aan heeft in het gezin – is van grote invloed op Ila’s leven. Is er wel een toekomst voor haar en haar stiekeme vriendje Zalim – geen Jood maar een Kabard – in Naltsjik weggelegd?

De intrigerende relatie tussen Ila en Zalim had nog wel iets uitgediept mogen worden – want er is een prettige, geloofwaardige chemie tussen de twee. Bij hem voelt ze zich vrij – vrijer dan in de verstikkende omgeving van haar joods-orthodoxe familie in elk geval, maar ook in zijn nabijheid – waar zijn van vooroordelen doordrongen kameraden op Joden afgeven, zit er een onzichtbare rem op. Romeo en Julia in Rusland, maar dan écht en van elk sprookjeselement ontdaan. Net iets duidelijker is de moeder-dochter-relatie: benauwend tot nét over de grens van hinderlijkheid, maar even onmisbaar als zuurstof en water.

Balagov kan naast zijn uitmuntende cast – hoofdrolspeelster Darya Zhovnar is werkelijk onvergetelijk en heeft wel wat weg van een jonge Sigourney Weaver – bogen op zijn getalenteerde cameraman Artem Emelianov, voor wie ‘Tesnota’ ook al zijn langspeeldebuut is. In het bijna vierkante formaat komen de gebeurtenissen extra claustrofobisch over. Zijn dramatische close-ups in prachtige felle kleuren wisselen de al even hypnotiserende scènes af waarin je nét niet ziet wat je zou willen zien. In het verlengde daarvan: er zit een lange scène in waarin Ila samen met Zalim en zijn kameraden een VHS bekijkt van een jonge Russische soldaat die al smekend om zijn leven op gewelddadige wijze vermoord wordt door Tsetsjenen. Niet in scène gezet dus, maar echt gebeurd. IJzingwekkend akelig en het is volkomen verdedigbaar dat er bij die scène kijkers afhaken, maar toch doe je jezelf dan tekort.

Want oh, wat is ‘Tesnota’ een dijk van een film. Alleen al het tijdsbeeld – de jaren negentig zie, hoor en voel je terug in elke seconde van de film, en het spijkerjasje van Ila heeft al bijna net zo’n iconische uitstraling als Madonna’s jasje in ‘Desperately Seeking Susan’ en die van Ryan Gosling in ‘Drive’ (bijna jammer dat ze ’t later inruilt voor een trainingsjack). Dat eerdergenoemde executiefilmpje heeft zo’n impact gehad op de destijds in Kabardië opgroeiende jeugd, dat je begrijpt waarom Balagov het in deze voor hem zeer persoonlijke film heeft gestopt. Je voelt in alles dat het verhaal hem nabij staat, deze man weet waar hij het over heeft. De schaduw die het over de rest van de film werpt is bijna ondraaglijk, maar het past bij het verstikkende verhaal. Het geluid van ‘Tesnota’ is al even opmerkelijk: dialogen zijn niet altijd goed te verstaan en Balagov – voormalig student van Aleksandr Sokoerov – lijkt het de kijker opzettelijk niet gemakkelijk te maken. We nemen het hem niet kwalijk. ‘Tesnota’ is indrukwekkende cinema.

Monica Meijer

Waardering: 4

Bioscooprelease: 27 september 2018
DVD-release: 12 maart 2019