The Boy and the Heron – Kimitachi wa dô ikiru ka (2023)
Regie: Hayao Miyazaki | 124 minuten | animatie, avontuur | Originele stemmencast: Soma Santoki, Masaki Suda, Takuya Kimura, Aimyon, Kô Shibasaki, Yoshino Kimura, Shohei Hino, Jun Kunimura, Kaoru Kobayashi, Keiko Takeshita, Jun Fubuki, Sawako Agawa, Shinobu Ôtake, Karen Takizawa, Luca Padovan
Met pensioen gaan lijkt niet zo simpel voor Hayao Miyazaki. De 82-jarige animator en co-oprichter van Studio Ghibli heeft in het verleden al talloze malen aangegeven op te willen houden met films maken. De eerste geluiden rondom een potentieel pensioen staken de kop op vlak na de bioscooprelease van ‘Princess Mononoke’ (1997), destijds de duurste anime-film ooit gemaakt en Miyazaki’s eerste financiële succes buiten thuisland Japan. Maar zomaar de handdoek in de ring gooien bleek niet zo eenvoudig te zijn. Na het Oscarwinnende ‘Spirited Away’ (2001) beweerde de cineast wederom te gaan stoppen, maar al snel volgde ‘Howl’s Moving Castle’ (2004), en enkele jaren later ‘Ponyo’ (2008).
Met de release van ‘The Wind Rises’ (2013) leek het voor een moment alsof Miyazaki dan toch écht zijn laatste film had gemaakt. Deze biopic over het leven van vliegtuigontwerper Jiro Horikoshi was immers alles wat je van een passende zwanenzang van de meester van animatie zou verwachten: emotioneel, meeslepend en diep persoonlijk. Terwijl miljoenen Ghibli-fans van over de hele wereld een traantje wegpinkten bij het vooruitzicht om afscheid te moeten nemen van hun favoriete regisseur, begonnen in het hoofd van Miyazaki echter in gestaag tempo nieuwe ideeën op te borrelen. En zoals in het verleden zo vaak het geval was geweest, kwamen daar ineens toch geluiden over een geheel nieuwe speelfilm.
Miyazaki’s nieuwste, ‘The Boy and the Heron’ (‘Kimitachi wa dô ikiru ka’) begint in 1943. De Tweede Wereldoorlog is volop aan de gang, maar ook het leven van de twaalfjarige Mahito Maki (stem van Soma Santoki) komt in een stroomversnelling terecht. Mahito verliest zijn moeder tijdens een bombardement in Tokio en moet vervolgens lijdzaam toekijken hoe zijn vader met zijn tante hertrouwt. Vervolgens wordt de jongen gedwongen om naar het afgelegen buitenverblijf van zijn moeders kant van de familie te verhuizen. Mahito’s vader is een industrieel die noodzakelijke onderdelen van vliegtuigen voor de oorlogvoering maakt, en het buitenverblijf bevindt zich pal naast de fabriek waar alle werkzaamheden worden verricht. Voor Mahito’s vader is de verhuizing een uitgelezen kans, maar voor de jongen zelf een kwelling van jewelste.
Mahito raakt al snel in een sleur van immense verveling. Terwijl de bedienden om hem heen constant bezig zijn met de verzorging van zijn tante (zij is zwanger geworden), sjokt Mahito neerslachtig door de uitgestrekte tuinen van het verblijf. Alles verandert echter wanneer hij op een dag door een sprekende reiger wordt benaderd. Deze reiger verzoekt Mahito om een eeuwenoude toren in de buurt van het verblijf te bezoeken. Wanneer hij de toren betreedt zal hij worden herenigd met zijn overleden moeder, zo belooft de reiger. Mahito denkt dat hij zijn verstand verliest en jaagt de reiger weg, maar het eigenaardige dier keert telkens weer naar hem terug. Uiteindelijk gaat Mahito met tegenzin akkoord. Hij besluit om de reiger te volgen en de toren te bezoeken, en komt onverwachts in een magische wereld vol avonturen en gevaren terecht.
Voor ‘The Boy and the Heron’ besloot Miyazaki om geen standaard marketingstrategie te hanteren. In de aanloop naar de release deelde de studio géén trailers en géén promotiemateriaal. Deze geheimhouding zorgde voor de nodige speculatie onder filmliefhebbers, en als bijkomend effect, groeide de algehele belangstelling. De enige aanwijzing die Miyazaki wél gaf was de titel: ‘Kimitachi wa dô ikiru ka’ (‘Hoe leef je?’), verwijzend naar het gelijknamige boek van Genzaburo Yoshino uit 1937. In andere landen is deze titel uiteindelijk veranderd naar ‘The Boy and The Heron’, maar dat doet de film eigenlijk een beetje onrecht aan. De vraag die de originele titel stelt staat namelijk centraal in Miyazaki’s nieuwste prent.
Hoe dienen wij eigenlijk ons leven te leiden? Miyazaki heeft met zijn films al vaker getracht om een antwoord te geven op deze existentiële vraag. De regisseur is een tobber, en dat ventileert hij graag in zijn werk. Met ‘The Wind Rises’ leek de cineast eindelijk vrede te hebben gesloten met de vragen die ons ’s nachts wakker houden, maar eigenlijk hadden we wel kunnen verwachten dat dit verhaal een staartje zou krijgen. In ‘The Wind Rises’ liet Miyazaki zien dat chaos en schoonheid hand in hand gaan, en dat je nooit moet opgeven, zelfs in het geval van totale radeloosheid. Maar dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan. Er zijn nou eenmaal momenten waarop we ons het liefst voor de boze buitenwereld zouden willen verstoppen, iets waar Miyazaki’s nieuwste hoofdkarakter Mahito alles vanaf weet. Miyazaki heeft daar alle begrip voor, en heeft met zijn films altijd geprobeerd om zijn kijkers bij de hand te nemen en hen gerust te stellen. ‘The Boy and the Heron’ dient hetzelfde doel, al bezit deze (vermoedelijk laatste?) toevoeging aan zijn oeuvre wel degelijk een netelige onderlaag.
In veel opzichten is ‘The Boy and the Heron’ een mengeling van voorgaande Miyazaki-films. De excentrieke wezens die op het pad van Mahito komen doen denken aan ‘Princess Mononoke’, de jonge hoofdpersoon die in een magische wereld verstrikt raakt aan ‘Spirited Away’ en de achtergrond van de immense verwoesting van de Tweede Wereldoorlog aan ‘The Wind Rises’. En toch is het gevoel dat deze film oproept fundamenteel anders dan de sfeer van zijn vorige titels. ‘The Boy and the Heron’ heeft een gereserveerde ondertoon, die alleen maar wordt versterkt door het karakter van Mahito.
Mahito is een diep gefrustreerd en weerbarstig personage. Hij wijkt daarin af van veel andere kinderen uit hedendaagse animatiefilms, die koste wat het kost vrolijk moeten zijn. Het karakter van Mahito is veel realistischer. Soms is hij kwaad en soms is hij in zichzelf gekeerd. Hij heeft een afkeer van zijn vader, die om voor hem onbegrijpelijke redenen met zijn tante is hertrouwd. Zijn tante begrijp hij al helemaal niet. Dat zij haar best doet om voor hem toch een soort moederfiguur te zijn, ziet hij niet. Mahito is om die redenen niet altijd even sympathiek. Toch voelen we compassie voor hem. Het leven is soms spijkerhard, en het zou vreemd zijn als we altijd met een blijmoedig gezicht onze obstakels te lijf zouden gaan. Mahito is in dat opzicht een remedie voor de altijd joviale koters uit moderne animatiefilms.
Terwijl de toon ditmaal anders is, is de verdere kwaliteit van deze Ghibli-film weer als vanouds. Miyazaki’s nieuwste is voorzien van de vaste elementen die zijn animatie-klassiekers zo goed maken. Van de weelderige soundtrack van Joe Hisaishi tot de creatieve karakterontwerpen: de ambacht is weer van een uitzonderlijk hoog niveau. Een speciale vermelding gaat uit naar de openingsscène van de film, waarin Mahito vergeefs zijn moeder probeert te bereiken tussen de smeulende resten van Tokio. Een visueel verbluffende, angstaanjagende opening, en een herhalend motief in de nachtmerries van Mahito. Het moge duidelijk zijn: Miyazaki gaat angst en verdriet nooit uit de weg, zelfs niet op zijn oude dag.
‘The Boy and the Heron’ is niet perfect. De film is net iets te lang en het verhaal mondt uit in een slotscène die net iets te compact aanvoelt. Maar dat zijn slechts kleine kritiekpunten. Wanneer een film zoveel goede eigenschappen bezit als deze, mogen we niet al te veel klagen. Miyazaki is 82 en dit is zijn twaalfde speelfilm. Hoewel hij eerder had beweerd dat dit zijn afscheidsfilm zou worden, lijkt hij inmiddels weer van gedachten te zijn veranderd. De Japanse cineast heeft recentelijk aangegeven een dertiende speelfilm te willen maken. Het is nog maar net de vraag of dit project werkelijkheid zal worden, maar we mogen natuurlijk wel dromen. En anders zijn er nog altijd de andere films van deze grootmeester. Sommige van die films zouden nooit gemaakt zijn als Miyazaki zelf zou zijn gestopt met dromen.
Len Karstens
Waardering: 4
Speciale vertoning: Imagine Fantastic Film Festival 2023
Bioscooprelease: 27 december 2023