Tim’s Vermeer (2013)

Regie: Teller | 77 minuten | documentaire | Met: Tim Jenison, Penn Jillette, Martin Mull, Philip Steadman, David Hockney, Colin Blakemore, Leslie Jenison, Eric Armitage, Daniélle Lokin, Bob Groothuis, Ankie Bonnet, Ruth Steadman, Mike Hayes, Nicola Vigini, Graham Toms, Claire Jenison, Luren Jenison, Natalie Jenison

‘Tim’s Vermeer’ is een fascinerende documentaire over de zoektocht van de Texaanse uitvinder Tim Jenison naar de schildertechniek van de Nederlandse meesterschilder Johannes Vermeer. Want hoe speelde deze ‘schilder van licht’ het klaar om zo fotorealistisch te schilderen? En daarbij had de excentrieke Jenison altijd al de droom om zelf een keer een Vermeer te willen schilderen. Tijdens zijn tien jaar (!) durende research bezoekt Jenison onder meer de geboortestad van de schilder, Delft, de noordkust van Yorkshire (voor een ontmoeting met schilder David Hockney) en Buckingham Palace.

Hij treedt ook in contact met architectuurprofessor Philip Steadman die al eerder in een boek (Vermeer’s Camera) opperde dat Vermeer hulp van optica moet hebben gehad bij het schilderen van zijn meesterwerken. Vermeer, helaas bestaat er geen documentatie over zijn gebruikte technieken, schilderde altijd zonder eerst te schetsen. Uniek voor die tijd. Dus is het aannemelijk dat de fameuze schilder zijn beroemde licht wist te vangen met behulp van spiegels, lenzen of een camera obscura, de voorloper van het fototoestel.
Jenison besluit na zijn grondige research de werkruimte van Vermeer tot in detail na te bouwen in een gehuurde loods (met licht op het Noorden). Dit duurt 213 dagen. Hier gaat hij zelf zijn favoriete Vermeer, De Muziekles, schilderen. De Muziekles is zijn favoriet vanwege de veelheid aan details: op het virginaal (klavecimbel) en het Perzisch tapijt bijvoorbeeld. De technicus/uitvinder, gespecialiseerd in computer graphics, slaat zo voor het eerst aan het schilderen en slaagt daar – met behulp van de opgestelde lenzen, camera’s en spiegels – glansrijk in. Alle details weet hij te reproduceren met de gekozen methode. Jenison, die zich af en toe op komische wijze afvraagt hoe lang hij dit monnikenwerk nog volhoudt (“Some days it’s just like watching paint dry”), heeft zich een doel gesteld en hij rust niet voordat hij zijn belofte van ooit zelf een Vermeer te schilderen heeft ingelost.

Het in Amerika zeer bekende, komische illusionistenduo Penn & Teller produceerde deze documentaire met Teller als regisseur. Dat betekent tien jaar uitmondend in 2400 uur film, teruggebracht tot 77 minuten pure verwondering. Hoofdrolspeler Jenison schakelt om zijn passie ten uitvoer te brengen zelfs zijn familieleden in (om te poseren als model) en leert zichzelf allerlei nieuwe technieken aan, zoals het op ouderwetse, 17e eeuwse wijze fabriceren van verf en meubels maken. Zijn kompanen in de zoektocht naar de waarheid, Steadman en Hockney, concluderen bij het zien van het afgeronde werk van Jenison dat hiermee voor “minimaal 90 procent is bewezen dat Vermeer schilderde met behulp van technische middelen.” Een uitspraak die geldt als vloeken in de kunstkerk, maar de hoofdrolspelers in deze onderhoudende documentaire zijn een andere mening toegedaan: “So what?” Inderdaad. Vermeer was zijn tijd ver vooruit. En of hij zich door techniek liet helpen? Lekker belangrijk! Zijn schilderwerk, op welke manier geschilderd dan ook, is een unieke kunstvorm op zich. Daar doet deze onthullende documentaire niets aan af. Sterker, je krijgt wellicht nog meer bewondering voor de soort schilder die Vermeer was.

‘Tim’s Vermeer’ stond niet op het lijstje van Oscar genomineerde documentaires. Jammer, want dit is een Oscarwaardige kijkervaring. Een prachtige (re)productie!

Ruud Stift

‘Tim’s Vermeer’ verschijnt woensdag 10 september 2014 op DVD.