Us (2019)
Regie: Jordan Peele | 116 minuten | horror, thriller | Acteurs: Lupita Nyong’o, Winston Duke, Elisabeth Moss, Tim Heidecker, Shahadi Wright Joseph, Evan Alex, Yahya Abdul-Mateen II, Anna Diop, Cali Sheldon, Noelle Sheldon, Madison Curry
We schrijven 1986. Een jong meisje kijkt naar een reclame van Hands Across America, waarin 6,5 miljoen Amerikanen een menselijke ketting vormen om aandacht te vragen voor armoedebestrijding. Het is niet per se je doorsnee openingsscène van een horrorfilm, maar met de kennis die je na het zien van Jordan Peele’s ‘Us’ hebt opgedaan valt de keuze voor deze (bestaande) reclamespot volledig op zijn plek. Evenals de scène die hierop volgt, waarin hetzelfde meisje verdwaalt op een kermis in een kustplaatsje en in een spookhuis belandt, met als onheilspellende banner ‘Find Yourself’, alwaar ze stuit op haar ‘spiegelbeeld’. Het moge duidelijk zijn: ‘Us’ is allesbehalve een platte horrorfilm, maar barst van de al dan niet subtiele dubbelzinnigheden.
De silhouetten en reflecties zijn talrijk en werpen hun schaduw alvast vooruit op dat wat komen gaat, in de tweede speelfilm van Jordan Peele (‘Get Out’). Zonder het gladde ijs vol spoilers te betreden, draait ‘Us’ om een gezin dat op een avond een in rode gewaden gekleed gezin op de stoep heeft staan. Waar vader Gabe (een hilarische Winston Duke) – type filmvader waar je in tijden van horror en apocalyps moeilijk op kunt bouwen – in eerste instantie beleefd blijft, grijpt hij al snel terug op duidelijk geforceerd machogedrag: ‘If you wanna get grazy, we can get crazy!’ Veel effect sorteert het allemaal niet: het vijandige gezin dringt hun huis tamelijk eenvoudig binnen. Dan blijkt het gezin ook nog eens hun letterlijke ‘spiegelbeeld’, oftewel: ‘It’s us.’ Of zoals de dubbelganger van moeder Adelaide (Lupita Nyong’o) antwoordt: ‘We’re Americans’ – ha-llo dubbelzinnigheid.
Op het moment dat het ‘spiegelgezin’ haar intrede doet, is het heel even de vraag of dit geen vermoeiende gimmick wordt, maar met name de door Nyong’o nagenoeg perfect vertolkte dubbelganger neemt alle twijfel snel weg. Angstaanjagend, grappig, en ook tragisch; zeker met de opgedane kennis aan het einde van de film is het onmogelijk om niet de loftrompet te steken over Nyong’o’s weergaloze, Oscarwaardige rol. Waar Daniel Kaluuya in ‘Get Out’ vooral als alter ego van de kijker fungeerde, is Nyong’o hier een veel minder betrouwbare hoofdpersoon. In zoverre zelfs dat de begrippen ‘goed’ en ‘kwaad’ richting het einde van de film zinloos blijken. Ongelooflijk is het, hoe Nyong’o hier ogenschijnlijk moeiteloos alle grijstinten van haar personage(s) aftast.
Het is wat flauw om voortdurend een vergelijking te maken met ‘Get Out’ – die Peele als eerste Afro-Amerikaanse filmmaker een Oscar voor Beste Originele Script opleverde – maar tegelijkertijd ook onvermijdelijk. Want waar Peele in ‘Get Out’ geen geheim maakte van zijn ‘agenda’, is ‘Us’ ambivalenter. Is het de monddood gemaakte onderklasse die hier wraak komt nemen op de gegoede bovenwereld? ‘Terwijl jij een warme, smakelijke maaltijd kreeg voorgeschoteld, aten wij rauw konijn,’ stelt een van de dubbelgangers immers halverwege de film. Feit is dat de boodschap van Peele in ‘Us’ minder opvallend aan de oppervlakte komt, en dat komt het giswerk na afloop meer dan ten goede.
Wellicht valt ‘Us’ daarom nog wel het best te classificeren als licht filosofische horror: de film werkt zowel als hoogst vermakelijke genrefilm (en biedt genoeg bloederigs), maar kan de kijker ook meesleuren in een labyrint vol eindeloze hersenspinseltjes. De echte fanatici kunnen zich daarnaast uitleven met de talloze verwijzingen naar andere horrorfilms: Peele toont zich ook hier weer een groot liefhebber. Bovendien zijn humor en horror weer perfect in balans, het best tot uiting komend in het veel te verwende echtpaar Josh en Kitty (met zichtbaar plezier gespeeld door Tim Heidecker en Elisabeth Moss).
Bij Peele wordt de horror nooit enkel simpele exploitatie: onder al het geweld knaagt altijd iets onder het oppervlak. Daarnaast biedt ‘Us’ met een Afro-Amerikaans gezin in de hoofdrol – helaas nog altijd een unicum – eens te meer het bewijs dat de gemiddelde filmkijker helemaal niet alleen te lokken is met blanke protagonisten. Sterker nog: het kassucces van films als ‘Get Out’, ‘Black Panther’ en nu ook ‘Us’ toont maar weer eens haarfijn aan dat het conservatieve adagium dat films met zwarte acteurs in de hoofdrol minder goed verkopen, achterhaalde nonsens is.
En let vooral ook op de meesterlijke soundtrack. ‘Fuck the Police’ werd niet eerder zo heerlijk ironisch gebruikt, ‘The Beach Boys’ kwamen nooit op zo’n slecht moment en een sublieme remix van ‘I Got 5 On It’ fungeert hier als cruciale constante. Maar het onbetwiste hoogtepunt is een schitterend gechoreografeerde en gemonteerde ‘balletscène’, die in de buurt komt van de inmiddels bijna klassiek geworden danssequentie in ‘Suspiria’ (2018).
Hier en daar wordt Peele vergeleken met Hitchcock, Spielberg en M. Night Shyamalan (voor zover die laatste nog als voorbeeld geldt). Maar een filmmaker die in drie jaar tijd twee sociaal-satirische horrormeesterwerken aflevert, behoeft geen vergelijking meer met andere grootmeesters. Jordan Peele is Jordan Peele, en dat is na twee onbetwiste voltreffers inmiddels meer dan genoeg reden om je als de bliksem naar de filmzaal te begeven.
Alex Mazereeuw
Waardering: 4.5
Bioscooprelease: 21 maart 2019
DVD-, blu-ray en 4K UHD-release: 24 juli 2019