An Independent Mind (2008)

Regie: Rex Bloomstein | documentaire | Met: Tiken Jah Fakoly, Moustache Brothers, Mu Zimei, Ali Dilem, Soziedad Alkoholika, Marielos Monzón, Faraj Bayrakdar, David Irving

Het recht op vrijheid van meningsuiting omvat de vrijheid ‘inlichtingen en denkbeelden van welke aard ook te vergaren, te ontvangen en door te geven, ongeacht grenzen en ongeacht de vorm’. Met andere woorden, artikel 19 van de Universele verklaring van de rechten van de mens schrijft zowel de vrijheid van meningsuiting als die van informatie voor. De ervaren documentairemaker Rex Bloomstein maakte talloze films over mensenrechten en de schending ervan in bepaalde delen van de wereld. Het recht op vrijheid van meningsuiting vormt in veel verhalen die hij vertelt een fundament. “Ik vind het recht om kritiek te hebben, om de autoriteiten uit te dagen en om controversiële of impopulaire dingen te zeggen van groot belang, want vaak zijn het juist deze stemmen die gehoord dienen te worden,” aldus Bloomstein. Natuurlijk zijn er talloze wetten en afspraken waarin staat vastgelegd hoe het in samenlevingen over de hele wereld zou moeten zijn, maar in werkelijkheid zijn er nog altijd individuen die tegen censuur op moeten boksen. En zeker niet alleen in de zogenaamde derde wereld.

Bloomstein onderzoekt in zijn film ‘An Independent Mind’ (2008) – die hij maakte in het kader van de zestigste verjaardag van de Universele verklaring van de rechten van de mens – wat het inhoudt om te moeten vechten voor de vrijheid van meningsuiting. Hij ondervraagt schrijvers, tekenaars en artiesten van over de hele wereld, die omwille van hun wens te kunnen roepen wat ze willen in de ban zijn gedaan, bedreigd zijn, in het gevang hebben gezeten of zelfs ernstig mishandeld zijn. Hij stelt zijn geïnterviewden directe vragen. Hoe is het om politiek tekenaar te zijn in Algerije, een protestzanger in Ivoorkust, een komiek in Birma (Myanmar) of een journalist in Guatamala? Bloomsteins gesprekken met hen onderstrepen maar weer eens hoe gelukkig we mogen zijn dat we in het ontwikkelde westen leven. Hun verhalen spreken voor zich; er is geen twijfel mogelijk over deze situaties. Dat zijn voor de ‘goede zaak’ spreken, is duidelijk. Maar Bloomstein houdt zijn kijkers scherp en daagt zijn publiek uit. Zijn we ook zo stellig als het om de vrijheid van meningsuiting gaat van een Chinese seksblogger, een provocerende Baskische rockgroep en een Britse historische revisionist die de Holocaust in twijfel trekt?

Juist het lef dat Bloomstein toont door ook meer controversiële gevallen van meningsuiting in zijn film naar voren te halen, maakt ‘An Independent Mind’ tot een boeiende film. De regisseur houdt zijn publiek een spiegel voor. De film begint met een quote van artikel 19 van de Universele verklaring van de rechten van de mens; de theorie dus. De ideale situatie. Daarna toont Bloomstein de realiteit: acht op zichzelf staande portretjes van mensen die ieder op hun eigen manier en in hun eigen deel van de wereld moeten vechten voor hun recht op vrijheid van meningsuiting. Alle verhalen staan los van elkaar en er wordt geen commentaar gegeven. Bloomstein komt een enkele keer af vraagsteller in beeld. In de meer controversiële gevallen, zoals bij de leden van de Baskische rockgroep Soziedad Alkoholika (die waarschijnlijk voor twee jaar achter de tralies belanden omdat ze in hun liedjes de terroristische afscheidingsbeweging ETA de hemel in zouden prijzen en de slachtoffers van de ETA-terreur belachelijk zouden maken), merk je dat het voor Bloomstein ook niet altijd even duidelijk is hoe de vork in de steel zit. In de Universele verklaring van de rechten van de mens worden kanttekeningen gemaakt: wie aanzet tot haat of racisme of propagandeert voor een oorlog kan vervolgd worden. Maar waar ligt de grens tussen het uiten van een mening en het zaaien van haat en aanzetten tot agressie?

Dat deze film stof tot nadenken biedt, mag duidelijk zijn. Bloomstein geeft een behoorlijk genuanceerd beeld van de strijd om het recht op vrijheid van meningsuiting, omdat hij zich niet beperkt tot de meer voor de hand liggende voorbeelden, maar ook de grenzen opzoekt. Op die manier prikkelt hij zijn publiek. Ook toont Bloomstein dat het ook in westerse landen als Spanje en Oostenrijk (waar de Britse Holocaust-ontkenner David Irving jaren heeft vastgezeten) niet vanzelfsprekend is dat je maar alles kunt roepen wat je wilt. Dat in Birma, Ivoorkust, Syrië, Guatemala en China de mensenrechten worden geschonden, zal niemand verbazen (wat overigens al erg genoeg is). Maar het feit dat dit ook gebeurt in het ontwikkelde, democratische Europa, is een ware eye opener. ‘An Independent Mind’ is een boeiende documentaire die op genuanceerde wijze en op verschillende niveaus de strijd voor het recht op vrijheid van meningsuiting toont. Bloomstein in topvorm!

Patricia Smagge