Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1912)

Regie: Lucius Henderson | 12 minuten | horror, korte film, science fiction | Acteurs: James Cruze, Harry Benham, Florence La Badie, Marie Eline, Jane Gail, Marguerite Snow

Deze film uit 1912 is een van de vroegste verfilmingen van het Jekyll en Hyde verhaal van Robert Louis Stevenson. Allereerst vallen aan deze productie, zoals dat vaker bij films uit deze jaren het geval is, wat specifieke zaken op. De vlekkerigheid en mistigheid van en de krasjes op de voorbijkomende beelden, de getoonde teksten, weinig close-ups en de weidse gebaren om de gemoedstoestanden en de bedoelingen van de diverse personages duidelijk te maken. Ook staat de camera veelvuldig stil waardoor de acteurs vaak het beeld in- en uitlopen. Wellicht wordt dit ook veroorzaakt doordat deze verfilming gebaseerd is op een toneelstuk.

Met betrekking tot het verhaal zelf vallen nogal wat verschillen ten opzichte van Stevensons boek op. Aan de gebeurtenissen rond het huishouden van Jekyll en de wisselvalligheden in en ten opzichte van Jekylls vriendenkring – Jekylls vrienden de advocaat Utterson en Dr. Lanyon bijvoorbeeld ontbreken in deze verfilming – wordt door regisseur Henderson geen aandacht besteed. Wat er wel voorbijkomt wordt beperkt tot de basiselementen van Stevensons verhaal: de transformaties van Jekyll naar Hyde en omgekeerd, de strijd tussen hen beiden, enkele misdaden die Hyde pleegt en diens angst voor de wet wanneer deze de jacht op hem opent. Het is de vraag hoeveel meer er, gezien de korte tijdsduur van deze productie, in de verfilming opgenomen had kunnen worden. Wel zijn er de nodige perikelen tussen Jekyll en zijn verloofde aan het verhaal toegevoegd. Het levert een paar gebeurtenissen op waarin Hyde zijn boosaardige inslag kan tonen, maar levert ook de vraag op of het wel iets toevoegt aan deze Jekyll en Hyde versie.

Het bovenstaande zorgt er wel voor dat, zowel ten opzichte van Stevensons boek als in vergelijking met andere horrorproducties uit deze jaren, voor wat betreft de aanwezige sfeeropbouw en het vasthouden daarvan deze verfilming achterblijft. Ook de omgeving waarin het verhaal zich afspeelt brengt wat beperkingen met zich mee. Geen opnames in de mistige en verlaten achterafstraatjes in nachtelijk Londen maar in plaats daarvan beelden van zowel Jekyll als Hyde die zich op klaarlichte dag in een dorpse omgeving ‘The Village’ voortbewegen. Daarnaast spreekt Jekylls wel erg kleinschalig uitgevallen laboratorium ook niet tot de verbeelding en levert het geen bijdrage aan de pseudo-wetenschappelijk getinte inslag die zowel in het boek als in andere Jekyll en Hyde verfilmingen aanwezig zijn.

Ook de verboden genoegens waaraan Jekyll zich in de gestalte van Hyde overgeeft, komen amper in beeld of worden nauwelijks naar verwezen. Wel zien we Hyde, overeenkomstig als in Stevensons boek, een meisje op straat omverlopen en hem een moord begaan. Daarnaast valt Hyde ook Jekylls verloofde lastig. De omstandigheden waaronder dit afspeelt roepen echter wel de nodige vraagtekens omtrent zijn motieven hiertoe op. Verder komt datgene wat Stevensons boek mede zo beklemmend maakt, de angst van Jekyll voor de hem verdringende Hyde, summier aan bod. En tenslotte zorgt de snelheid waarmee Hyde zijn intrede in het verhaal doet dat hij niet zo eenvoudig als een bedreiging wordt gezien.

Dit wordt dan wel vermeld door de in beeld gebrachte teksten, maar het aanvankelijk ontbreken van kwaadaardige daden van de kant van Hyde, maakt het er niet makkelijker op om hem ook daadwerkelijk gevoelsmatig te beschouwen als de personificatie van het kwaad dat in Jekyll aanwezig is. Ook al onderstrepen ook zijn uiterlijk en zijn manier van doen dan wel duidelijk zijn boosaardige inslag.

De speciale effecten zijn beperkt, natuurlijk ook door de toenmalige geringe mogelijkheden. Opvallend is het uiterlijk van Hyde wel te noemen. Ietwat uitpuilende ogen, vooruitstekende tanden, donker warrig haar en borstelige wenkbrauwen. Daarnaast heeft Hyde, overeenkomstig Stevensons boek, een kleiner postuur dan Jekyll. Iets dat ook benadrukt wordt door Hyde zich lichtelijk gebogen door het verhaal te laten voortbewegen. Een knappe prestatie dan ook van de acteurs James Cruze en Harry Benham die Hyde gestalte geven dat hun verschil in lengte niet opvalt. Ook op andere fronten keurig werk van beide acteurs bij de portrettering van de boosaardige Hyde en bij de weergave van Jekyll door Cruze. Verdienstelijk werk verder van de overige bij deze productie betrokken acteurs, hoewel hun mogelijkheden worden beperkt door de geringe schermtijd die ze toebedeeld krijgen en de snelheid van de ontwikkelingen die de voorbijkomen. Hierdoor zal de betrokkenheid, door het ontbreken van de mogelijkheid identificatie met wie dan ook op te bouwen, gering zijn.

Met het bovenstaande is regisseur Hendersons verfilming voor de liefhebbers van Stevensons boek die hopen op een getrouwe weergave van de gebeurtenissen daarin niet al te veel aan te bevelen. Hetzelfde geldt voor de fans van Jekyll en Hyde verfilmingen die hopen op een evenaring van de sfeer zoals die in meer geslaagde filmversies aanwezig is. Deze verfilming is vooral een vanuit horrorhistorisch oogpunt een interessante en op diverse onderdelen geslaagde vormgegeven productie, maar ook een die afgezien daarvan in kwalitatief opzicht niet bijster boeiend of opvallend is.

Frans Buitendijk