Madagascar – BBC Earth – Madagascar (2011)

Regie: Sally Thomson | 205 minuten | documentaire | Voice-over: David Attenborough

Een klein, aandoenlijk en bijzonder uitziend aapachtig wezen, met een nog kleiner babydier op de rug, klimt behendig richting de top van een rietstengel en gebruikt het object als een natuurlijke polsstok om richting een ander eilandje te springen zonder natte voeten te krijgen. Het diertje in kwestie is een uiterst zeldzame bamboemaki en komt alleen voor in de papyrus- en rietgebieden rondom het Alaotroameer, een flinke plas water in het oosten van het Afrikaanse eiland Madagaskar. De zeldzame en bijzondere primatensoort vertelt in veel opzichten het verhaal van het bekende eiland voor de zuidoostkust van Afrika. Doordat Madagaskar al miljoenen jaren gescheiden is van de buurcontinenten Afrika en Azië, heeft zich op het eiland een kleurrijk palet aan unieke, nergens anders voorkomende diersoorten kunnen ontwikkelen. Ook klimatologisch en landschappelijk is Madagaskar een rijkgeschakeerde lappendeken. De zware regenval, veroorzaakt door wolken die ontstaan boven de Indische Oceaan, zorgt er bijvoorbeeld voor dat de oostkant van het eiland rijkelijk begroeid is met weelderige tropische regenwouden. Het zuiden en westen zijn gedurende het grootste deel van het jaar echter gortdroog en veelal bezaaid met dorre doornwouden, stokoude baobabs of droge vlaktes. Het midden van het eiland wordt doorsneden door imposante bergkammen, het product van een woelig vulkanisch en seismisch verleden.  Die grote verscheidenheid aan landschappen en klimaatgrillen heeft ertoe geleid dat Madagaskar wemelt van de unieke en extreem gespecialiseerde dier- en plantensoorten. Ongeveer vier op de vijf op het eiland voorkomende soorten zijn endemisch, wat wil zeggen dat je ze nergens anders op aarde (in het wild) kunt aantreffen. Niet voor niets noemen veel ecologen Madagaskar het achtste continent en heeft natuurbeschermingsorganisatie Conservation International het eiland officieel aangeduid als een van de belangrijkste mondiale hotspots van biodiversiteit. Genoeg materiaal dus voor een prachtige documentairereeks. En zoals altijd kun je het documenteren van bijzonder dierengedrag en fraaie natuurverschijnselen wel overlaten aan de gepokte en gemazelde filmcrews van de BBC. Die zijn er namelijk met verve in geslaagd om in drie delen van ruim vijftig minuten een groot deel van de kleurrijke flora en fauna van het op drie na grootste eiland ter wereld haarscherp op de gevoelige plaat vast te leggen.

Een belangrijke rol is uiteraard weggelegd voor de lemuren, uitzonderlijke halfapen die alleen maar op Madagaskar en de Comoren (bruine maki) voorkomen en zich in alle afzondering hebben ontwikkeld tot een soortenrijke en zeer diverse primatenfamilie. De bekende ringstaartmaki’s, met hun prachtige en markante staart, krijgen de meeste schermtijd, maar ook soorten als de bruine maki, de witkopmaki, het vreemd uitziende, spookachtige vingerdier, de acrobatische sifaka’s, de indri (het grootste lid van de lemurenorde) en de adembenemend mooie rode vari komen langs. Ook de kameleons, de tweede diergroep waaraan Madagaskar veel van zijn faam te danken heeft, komen veelvuldig voorbij in al hun oogstrelende kleurenpracht. De grote (panterkameleon) en de kleine vertegenwoordigers van deze reptielenfamilie komen allebei aan bod, net zoals een kameleonsoort die de kortste levenscyclus heeft van alle bekende gewervelde dieren. Vooral de intieme manier waarop een amoureuze ontmoeting tussen twee minuscule dwergkameleons (die niet veel groter zijn dan een uit de kluiten gewassen mier) is gefilmd verdient veel waardering en bewondering. Naast deze wat bekendere dieren trekt ook nog een hele stoet aan aparte levensvormen aan de ogen van de kijkers voorbij. Denk bijvoorbeeld aan van kleur veranderende kikkers, wespen die zich met kikkervisjes voeden, vissen die ondersteboven het water doorklieven, bizarre kevers en vrouwtjespapegaaien die er bewust meerdere minnaars op nahouden om er zeker van te zijn dat de hongerige monden van hun kuikens ook in schaarse tijden continu worden gevuld. De schitterende beelden worden ondersteund door het warme en vakkundige commentaar van David Attenborough, de nestor van de Britse natuurfilm. Als aanvulling op de driedelige serie bevat de box ook nog de documentaire  ‘Attenborough’s Giant Egg’, een documentaire waarin de vermaarde BBC-coryfee op zoek gaat naar de oorsprong van een gigantisch ei van een uitgestorven vogel waarop hij in zijn wat jongere jaren in Madagaskar stuitte.

‘Madagascar’ is een intiem, vakkundig geproduceerd en uiterst kleurrijk portret van een prachtig, maar tevens zeer kwetsbaar eiland. Bevolkingsgroei, de ontplooiing van weinig duurzame economische activiteiten, stroperij en boskap bedreigen namelijk veel van de ecosystemen en natuurlijke schatten die miljoenen jaren van evolutie hebben voortgebracht. En juist de hoge mate van specialisering, die zo kenmerkend is voor talloze soorten, maakt de Madagassische dieren en planten zo kwetsbaar. Veel dieren, zoals bijvoorbeeld de zijdesifaka’s en de stralenschildpadden, komen maar in zeer bescheiden aantallen en slechts op enkele plekjes voor. Het verlies van een enkel leefgebied kan dus heel gemakkelijk leiden tot het uitsterven van meerdere soorten. Met die gedachte in het achterhoofd is ‘Madagascar’ niet alleen een prachtig vormgegeven documentaire, het is tevens een krachtig pleidooi voor het behoud van een enorm rijke proeftuin des levens.

Frank Heinen