Batman Begins (2005)
Regie: Christopher Nolan | 140 minuten | actie, thriller, avontuur, fantasie, misdaad | Acteurs: Christian Bale, Michael Caine, Katie Holmes, Morgan Freeman, Ken Watanabe, Gary Oldman, Cillian Murphy, Rutger Hauer, Tom Wilkinson, Liam Neeson, Mark Boone Junior, Linus Roache, Larry Holden, Gerard Murphy, Colin McFarlane
Batman is terug. Dat mogen we toch wel stellen met de komst van Christopher Nolans ‘Batman Begins’. Na de teleurstellende Joel Schumacher films is de franchise dan eindelijk nieuw leven ingeblazen met een film die zowel goede actie biedt als waardevolle achtergrondinformatie. Net als recente superheldenfilms als ‘Spiderman 2’ en vooral ‘Hulk’, gebruikt ‘Batman Begins’ een vrij realistische, en psychologische benadering in plaats van de meer “cartoony” aanpak, waarbij de nadruk ligt op actie en over-de-top acteerwerk. En Batman is bij uitstek een figuur dat profijt heeft bij een realistische aanpak. Batman is namelijk in feite gewoon een “man in een kostuum” zoals een personage uit de film ook zegt. Hij heeft geen inherente speciale krachten, doordat hij is gebeten door een of ander beest of afkomstig is van een andere planeet. Hij is afhankelijk van zijn “wonderful toys” om de Joker (Jack Nicholson) uit de eerste Batman-film maar even te citeren. Om hem dus wat minder tot een zonderling figuur in een maf pak te reduceren is het dus lonend om de man achter het masker te verkennen en na te gaan hoe hij tot zijn uitrusting en levenshouding is gekomen.
De interessante achtergrondinformatie krijgt de toeschouwer in de eerste helft van de film, en komt betrekkelijk goed uit de verf. De trauma’s, de afzondering, het trainingsproces en de uiteindelijke keuze van, en het pad tot Wayne’s nieuwe persona worden op intrigerende wijze gebracht, en goed geacteerd. Voor alle beoogde dramatiek was het alleen beter geweest als de essentiële relatie tussen Bruce Wayne en zijn vader wat minder simpel en klinisch zou worden afgehandeld. De vader komt niet bepaald warm of vaderlijk over. Hij praat soms tegen de kleine Bruce alsof hij het tegen een werknemer heeft, en veel wordt in raadsels of gekunstelde levenslessen vertaald, die later in de film minstens één keer terug moeten komen. Het is zowel te makkelijk als niet geloofwaardig. Nadat Bruce bijvoorbeeld in een put is gevallen in het begin van de film, waar hij zijn eerste belangrijke trauma opdoet (de confrontatie met vleermuizen), vraagt zijn vader niet hoe het gaat, maar leert hij hem een les door te vragen: “Why do we fall?”. Het antwoord: “So we can learn to pick ourselves up”. Een goede les, dat wel, maar enigszins gekunsteld. Ook de sterfscène van zijn vader is jammer genoeg weinig “indrukwekkend”. De vader zegt “It’s okay. Don’t be afraid”, met een stalen uitdrukking op zijn gezicht. De angst-thematiek, die later herhaaldelijk terug zal komen, is nu mooi opgezet, maar wat meer onmiddellijke dramatiek was wenselijk geweest. De personages zijn soms te veel gebonden aan de vereisten van het script, zodat ze niet echt tot leven komen.
Dit wordt ook in de hand gewerkt door de vele benaderingen van, en popreferenties aan andere films. Zo wordt Bruce in het begin van de film door zijn mentor (Neeson) op een zelfontdekkingspad gestuurd. Hij moet een blauwe bloem naar de top van een berg brengen. Dan zal hij vinden waar hij altijd naar op zoek was. Als Bruce wil weten waarnaar hij dan wel op zoek is geweest, antwoordt zijn mentor in verhulde ‘Matrix’-stijl: “Only you can know that”. Ook de uitdrukking “Ignorance is bliss” uit die film wordt gebezigd. En wat te denken van zinnen als “I gotta get me one of those” en “There is nothing to fear but fear itself”? Verder lijkt een scène waarin Bruce aan een chique diner zit en gevraagd wordt naar de door sommigen heroïsch geachte Batman (en Bruce hem vervolgens afkraakt), zo geplukt te zijn uit ‘The Mask of Zorro’. Het ontbreekt nog net aan “With great power comes great responsibility” en “The force is strong in this one”. Hoewel enige overlap of gebruik van dezelfde ideeën soms onvermijdelijk is als je in een zelfde (sub)genre bezig bent, doet het wel wat af aan het eigen karakter van de film.
De film heeft wel een interessante ideologie of politieke lijn die Batmans karakter bepaalt. In het eerste half uur van de film houden we ons hart vast wanneer hij een pure, meedogenloze ‘Kill Bill’-wreker dreigt te worden, en hij zich dus door zijn woede laat leiden of verteren. Wanneer we in een flashback echter zijn vriendin (Holmes) hem kritisch zien toespreken over hoe gerechtigheid niet gelijk is aan wraak, en dat Bruce zich niet moet verlagen tot het niveau van zijn tegenstanders, lijkt het duidelijk te worden dat de film en Batman zelf wel degelijk een geweten en genuanceerde filosofie hebben of gaan krijgen. De latere, actievolle bevestiging hiervan vervult de kijker met vreugde. Bale weet deze nuances en psychische dilemma’s goed over te brengen. Hij is een ideale keuze voor een superheldenfilm met een dergelijke benadering. Hij kan goed het vereiste scala aan hoedanigheden overbrengen: getormenteerd, droogkomisch, yuppy-achtig, dreigend. Sinds Michael Keaton hebben we niemand meer gehad die het pak van Batman (en Wayne) zo goed pastte. Het leukste zijn de acteursmomenten die niet gebonden zijn (of lijken) aan het script: wanneer hij al zijn gasten op een feestje beledigt en de deur “wijst”, wanneer hij als playboy met een stel modellen in een hotel aankomt, en wanneer we hem grappige terzijdes zien maken over zijn (toekomstige) Batman-gadgets (met betrekking tot zijn Batmobiel: “Does it come in black?”).
Het is boeiend om te zien hoe voor elke gadget en elk kostuumonderdeel een wetenschappelijke of realistische motivatie wordt gegeven. Zijn cape is een halve parachute, zijn Batmobiel een auto die was ontworpen om over bruggen te springen, zijn kostuum een extensie van zijn Ninja-verleden en een manier om zijn eigen angst (vleermuizen) die van zijn vijanden te maken. Etcetera. Hij krijgt zelfs een Q-achtige sidekick in de vorm van Lucius Fox (Morgan Freeman), die in het geheim aan zijn spullen werkt. Praktisch iedere keer dat Freeman in beeld verschijnt of zijn mond opendoet wint de film aan charme en vitaliteit. Een simpele (samenzweerderige) glimlach of een enkele opmerking is vaak genoeg. Zelfs clichés lijken op hem geen vat te hebben. Maar de rest van de cast is ook niet misselijk. Michael Caine, onmiddellijk geloofwaardig als butler, verleent humor en klasse aan de rol van Alfred; Liam Neeson is weer een competente mentor, met een truukje achter de hand; Tom Wilkinson is een amusante corrupte politicus; Gary Oldman valt op door niet op te vallen als het sympathieke personage Gordon. Hij verdwijnt echt in zijn rol; Katie Holmes is een goed anker, maar wat ongeloofwaardig als advocate. Verder zijn er leuke bijrollen voor Ken Watanabe (‘The Last Samurai’) en onze eigen Rutger Hauer. Cillian Murphy is in principe een interessante “realistische” schurk, die als de Scarecrow alleen een zak over zijn hoofd hoeft te trekken die angstbeelden oproepende chemicaliën verspreidt. Alleen wordt hij te weinig uitgewerkt en is hij niet echt een “opwindende” tegenstander voor Batman.
Dit is een beetje de keerzijde van de realistische benadering van deze film. Het ouderwetse superheldenamusement met tot de verbeelding sprekende helden en vijanden die “larger than life” zijn, is niet altijd genoeg aanwezig. Ondanks een aardig gehalte aan actie, blijft het allemaal een vrij serieuze aangelegenheid. Dit strekt zich aanvankelijk ook uit tot de Batman-vertolking van Bale. Hij gebruikt een stoere, raspende stem, waarschijnlijk om zijn echte identiteit te verhullen en tegelijkertijd intimiderend over te komen, maar dit werkt soms juist averechts. Later komt hij gelukkig een stuk natuurlijker over.
De actie in de tweede helft van de film is meestal goed gerealiseerd, met amusante scènes waarin de (lagere) schurken worden overdonderd door de grote vleermuis, spannende ritjes in de Batmobiel, en spectaculaire gevechten, die soms echter wel wat aan duidelijkheid en episch karakter missen.
Ondanks het soms simpel geschetste drama en wat gebrek aan ouderwets superheldenvermaak, is ‘Batman Begins’ over de hele linie genomen toch een aardig bevredigende en vakkundig gemaakte film geworden. We kunnen eindelijk weer eens hoopvol uitkijken naar het (onvermijdelijke) volgende deel.
Bart Rietvink
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 16 juni 2005