Crash (1996)

Regie: David Cronenberg | 100 minuten | drama | Acteurs: James Spader, Holly Hunter, Elias Koteas, Deborah Kara Unger, Rosanna Arquette, Peter MacNeill, Yolande Julian, Cheryl Swarts, Judah Katz, Nicky Guadagni, Ronn Sarosiak, Boyd Banks, Markus Parilo, Alice Poon, John Stoneham Jr.

Een verhaal over mensen die opgewonden raken van auto-ongelukken lijkt nou niet echt iets waar veel mensen warm voor lopen; en toegegeven, dat is het ook niet, getuige de uiteenlopende reacties op David Cronenbergs ‘Crash’, gebaseerd op een roman van J.G. Ballard. Des te bewonderenswaardiger is het dat Cronenberg er in slaagt om de vreemde driften en verlangens van de hoofdpersonen geloofwaardig over te laten komen en van ‘Crash’ een grotendeels fascinerend portret te maken van mensen die tevergeefs zoeken naar prikkels waardoor ze zich weer compleet – of mens – voelen. De hele film drijft op deze interessante thematiek en de succesvolle verbeelding hiervan. Het is helaas niet genoeg om de hoofdpersonages en verhaallijn de hele speelduur lang interessant te houden maar de film komt een heel eind.

In essentie zijn de drijfveren van de personages in ‘Crash’ niet nieuw. In ‘Fight Club’, bijvoorbeeld, gingen de personages ook over tot extreme fysieke handelingen – middels de ‘fight clubs’ uit de titel – om te kunnen voelen dat ze leven. En in het echte leven is er bijvoorbeeld het fenomeen waarbij mensen zich ophangen aan vleeshaken om geprikkeld te kunnen worden. Maar je kunt het waarschijnlijk ook zoeken in normale ‘waaghalzerij’ als van een klif duiken of uit een vliegtuig springen. Of… allerlei vormen van (kinky) seks. Tel dit bij elkaar op en het resultaat is – zo ongeveer – de film ‘Crash’.

Ja, het is vrij nieuw dat mensen kicken op autowrakken en -ongelukken, verwrongen metaal en andere materialen, maar los van het aspect dat de seksuele prikkels (indirect) verbonden zijn met leed en zelfs de dood, is het een redelijke gezonde, of in ieder geval begrijpelijke, impuls. Maar natuurlijk is dat gevaar en de nabijheid van de dood nu juist een belangrijk aspect. En een onvermijdelijke laatste stap naar het bereiken van een nieuw soort extase, en een nieuw soort lichaam.

Wat dat betreft past ‘Crash’ naadloos in het oeuvre van David Cronenberg, een filmmaker die voortdurend mensen belicht die zoeken naar een nieuwe lichaamsvorm, een nieuwe identiteit. Er vindt dikwijls een metamorfose plaats, waarbij het oude lichaam wordt afgestoten en een soort fusie tussen vormen ontstaat. Tussen lichaam en metaal, bijvoorbeeld, of een vleselijk en virtueel lichaam (zoals in ‘eXistenZ’).

Denk aan het credo ‘long live the new flesh’ in ‘Videodrome’, waarin het hoofdpersonage samenkomt met zijn tv-toestel en een videoband in een opening in zijn buik stopt. Of aan de fusie tussen een vlieg en Seth Brundle in ‘The Fly’, die bij het hoofdpersonage (Brundlefly gedoopt) zorgt voor een euforische ervaring.

‘Crash’ opent met het stelletje James Ballard (James Spader) en Catherine (Deborah Kara Unger) die los van elkaar met andere seksuele partners voor een beetje spanning in hun (open) relatie proberen te brengen. Ballard is een filmproducent die tussen de bedrijven door seks heeft met een crewlid. Catherine staat in een vliegtuighangar en drukt een van haar borsten tegen het gladde koude materiaal van een vliegtuig en likt aan het toestel terwijl ze genomen wordt door een man die zich achter haar bevindt. Bij thuiskomst vertellen de partners over hun seksuele ervaringen, zonder dat ze hier veel plezier aan beleven. Weinig lijkt ze nog op te kunnen winden en ze lijken hun levens mechanisch en slaapwandelend te beleven.

Totdat James een auto-ongeluk heeft en tot nieuwe inzichten en driften komt. Bij het bijkomen in zijn autowrak kijkt hij om zich heen en focust op het verwrongen metaal, het gebroken glas, de gehavende lichamen, en voelt hij een vreemd soort opwinding over hem heen komen. Hij heeft oogcontact met de overlevende vrouw (Holly Hunter) in de auto waar hij tegenop gebotst is, en terwijl zij zich los probeert te werken ontbloot ze – per ongeluk? – een borst en krijgt de hele episode een (extra) erotische lading voor beiden.

Beiden belanden in het ziekenhuis waar ze Vaughan (Elias Koteas) ontmoeten, die een medisch fotograaf lijkt te zijn, omdat hij met een witte jas rondloopt en de kwetsuren en verminkingen van Ballard tot in detail komt bekijken. Maar hij blijkt een willekeurige ‘voorbijganger’ te zijn die gefascineerd blijkt te zijn door auto-ongelukken. Hij speelt beroemde (fatale) auto-ongelukken – zoals die van James Dean – na voor een select groepje belangstellenden, waaronder zijn gehandicapte – en met braces en beugels ondersteunde – vrouw (Rosanna Arquette), en beleeft hier een zekere soort opwinding door, die gedurende de film steeds explicieter wordt. Bij het doen van research en bekijken van filmmateriaal van ongelukken zijn verschillende aanwezigen zichzelf aan het bevredigen en gedurende de loop van de film zullen alle combinaties van de hoofdpersonages seks met elkaar hebben. Meestal in een auto.

De reden dat deze bizarre situaties nog best geloofwaardig overkomen is enerzijds omdat de personages overtuigend fatalistisch en afgestompt overkomen; – met uitzondering misschien van Arquette die er vooral van lijkt te genieten – en anderzijds omdat Cronenberg en zijn cameraman Peter Suschitzky de wrakken, materialen en gehavende lichamen ‘liefdevol’ en bijna voyeuristisch in beeld brengen, zodat je redelijk ver mee kunt gaan in de obsessies van de personages. We zien blinkende logo’s, verbogen motorkappen, krukken, pennen in benen, en een medisch harnas of ondersteunend korset dat is vormgegeven als een kinky sm-attribuut. Erotische penetraties komen in allerlei nieuwe vormen en variaties voorbij, bijvoorbeeld van metaal in metaal (bij auto-ongelukken), en metaal in vlees (tijdens auto-ongelukken, of via medische hulpmiddelen). Maar er zijn ook nieuwe openingen die lust opwekken in ‘Crash’; de gebruikelijke plekken zijn niet interessant genoeg meer, netkousen worden stukgescheurd om diepe littekens en wonden te onthullen en liefdevol te benaderen.

Kunnen we dit nog accepteren, een stuk lastiger wordt het wanneer Vaughan, James en Catherine een heftig en tragisch auto-ongeluk op de snelweg passeren en van alle kanten foto’s nemen, ook van de slachtoffers. Vooral de manier waarop brandweerlieden de auto met een betonschaar openknippen wordt vol bewondering bekeken. Catherine gaat zonder iets te zeggen naast een slachtoffer op het asfalt zitten en rookt een sigaretje. Later gaat ze in een van de auto’s zitten, terwijl Vaughan foto’s neemt, alsof het een normale fotoshoot betreft. Plaatsvervangende schaamte bekruipt je. Het is de grens die onvermijdelijk worden overschreden in de vormgeving van nieuwe lichamen en zoektocht naar nieuwe prikkels. De onvermijdelijke laatste stap is de dood; dan begint de echte nieuwe vorm.

Als je ‘Crash’ op deze thematische en stilistische manier beschouwt is de film bijna oneindig fascinerend en kun je er urenlang over door blijven praten. Toch is de film als persoonlijk portret van (de reis van) verschillende personages een stuk minder succesvol. Het duurt even voordat alle thematiek in al zijn implicaties en met alle interessante aspecten gepresenteerd is, zoals de vijf hoofdpersonages, hun eigenschappen en de subcultuur van Vaughan en zijn gerecreëerde ongelukken. Daarnaast zorgen de intieme beelden van vlees en metaal en de rauwe hypnotiserende muziek van Howard Shore lange tijd voor een bedwelmende sfeer. Maar het is niet genoeg om het verhaal inhoudelijk gezien interessant te houden. De personages ontwikkelen zich niet of nauwelijks – wat voor een deel een onvermijdelijk gevolg is van hun doelloosheid en mechanische handelen – en er zit ook weinig variaties in de situaties die ons voorgeschoteld worden. Ja, we zien steeds andere mensen die seks met elkaar hebben, en dit gebeurt op steeds weer andere plekken en met misschien een iets andere context, maar in essentie worden hier voortdurend dezelfde ideeën gecommuniceerd. Kijkers die te weinig kunnen met de thematiek zullen zich daarom te snel gaan vervelen. Dat ‘Crash’ een film is die je bijblijft, je aan het denken zet, en op nieuwe dingen naar lichamen, seksualiteit en identiteit laat kijken, is echter een ding dat zeker is. Dat maakt ‘Crash’ bijna per definitie een waardevolle film.

Bart Rietvink

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 27 maart 1997
Bioscooprelease: 6 augustus 2020 (4K gerestaureerde versie, re-release)
DVD- en blu-ray-release: 20 januari 2021