Die Manns – Die Manns – Ein Jahrhundertroman (2001)

Regie: Heinrich Breloer | 315 minuten | drama, biografie, geschiedenis | Acteurs: Armin Mueller-Stahl, Monica Bleibtreu, Jürgen Hentsch, Veronica Ferres, Sebastian Koch, Sophie Rois, Stefanie Stappenbeck, Philipp Hochmair, Katharina Eckerfeld, Rüdiger Klink, Elisabeth Mann-Borgese, Anne-Marie Blanc, Rudolf Wessely, Isolde Barth, Ludwig Blochberger, Heinz Josef Braun, Gerd David, Björn Jung, Alfred Kleinheinz, Hildegard Schmahl, Katharina Thalbach, Oliver Stritzel, Anna Thalbach, Heinrich Breloer, Michael Baral, Pamela Wedekind

Thomas Mann (1875-1955) was een van de belangrijkste schrijvers uit het Duitsland van de twintigste eeuw. Voor een van zijn eerste boeken, ‘Buddenbrooks’, zou hij in 1929 worden bekroond met de Nobelprijs voor de literatuur. Maar ook zijn andere romans en vertellingen (waarvan ‘Dood in Venetië’ wellicht de bekendste is) getuigen van zijn meesterschap. Ook zijn oudere broer Heinrich was een succesvol schrijver. Zo legde hij met zijn roman ‘Professor Unrat’ de basis voor de doorbraakfilm van Marlène Dietrich, ‘Der Blaue Engel’ (1930). Maar ook de jongere generatie Manns ontwikkelde bijzondere talenten op het gebied van kunst en muziek, in het bijzondere Thomas’ oudste zoon en dochter Klaus en Erika. Hun opkomst en ondergang hangt bovendien sterk samen met de roerige tijden die Duitsland meemaakte tussen de jaren twintig en vijftig. Aan de hand van Elisabeth Mann-Borgese, ten tijde van de opnamen in 2001 de enige nog levende dochter van Thomas Mann, neemt filmmaker Heinrich Breloer ons mee terug in de tijd in zijn indrukwekkende miniserie ‘Die Manns – Ein Jahrhundertroman’ (2001).

De driedelige serie begint in het München van 1923, waar Thomas (Armin Mueller-Stahl) en zijn vrouw Katia (Monica Bleibtreu) hun zes kinderen – Erika, Klaus, Golo, Monika, Elisabeth en Michael – proberen groot te brengen in de onzekere jaren van de Weimar Republiek. Thomas en zijn broer Heinrich (Jürgen Hentsch) zijn sinds het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog vanwege politieke meningsverschillen uit elkaar gegroeid maar bij de dood van hun moeder verzoenen ze zich. Erika (Sophie Rois) en Klaus (Sebastian Koch) proberen zich ondertussen te ontwikkelen als kunstenaars. Ze trekken naar Berlijn waar ze een turbulent leven vol drugs en seks leiden in de vooroorlogse cabarets. Met de opkomst van het nazisme begin jaren dertig zijn de Manns op hun hoede. Heinrich staat veel meer bekend als een socialist en hij vlucht met zijn maîtresse Nelly (Veronica Ferres) naar Frankrijk. Thomas houdt zich, hoewel hij het fascisme sterk afkeurt, aanvankelijk op de vlakte. Hij houdt teveel van Duitsland om het zomaar de rug toe te keren. Pas na aandringen van zijn oogappel Erika, die zelf bijzonder uitgesproken standpunten heeft, neemt hij stelling tegen de nazi’s. Ten tijde van het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog verblijft vrijwel de gehele familie Mann in Amerika.

Daar verloopt het leven overigens ook niet van een leien dakje. Heinrich spreekt geen Engels en zijn werk krijgt nauwelijks aandacht. De rest van zijn leven is hij afhankelijk van zijn jongere broer, want de aan alcohol verslaafde Nelly bezorgt hem alleen maar verdriet. Thomas krijgt uiteindelijk wél voet aan de grond maar wordt geteisterd door gezondheidsproblemen. In het naoorlogse Amerika zijn de Manns bovendien doelwit van de heksenjacht op vermeende communisten. Vooral de uitgesproken Erika krijgt het zwaar te verduren. Voor de Manns is dat reden om terug te keren naar Europa. Thomas komt uiteindelijk in 1955 – vijf jaar na zijn oudere broer – te overlijden in Zwitserland. Klaus, die al jaren worstelde met de literaire suprematie van zijn beroemde vader, raakt in een depressie. Zijn half onderdrukte seksuele geaardheid en heroïneverslaving drijven hem in 1949 uiteindelijk tot zelfmoord.

Breloer heeft een bijzondere manier gevonden om zijn verhaal te vertellen. Voor ‘Die Manns’ verzamelde hij archiefbeelden (onder meer van de uitreiking van de Nobelprijs en toespraken van Adolf Hitler), die hij combineerde met geënsceneerde fragmenten. Daarbij deed hij een beroep op een keur aan uitstekende Duitse acteurs, waaronder Mueller-Stahl, Koch en Bleibtreu. Wat deze miniserie echter vooral bijzonder maakt zijn de fragmenten waarin Breloer met de inmiddels hoogbejaarde Elisabeth Mann-Borgese teruggaat naar historische locaties. Daarbij onthult ze zaken die alleen een insider kan weten. Zo komt de (puur platonische) voorliefde van haar vader voor jonge jongens naar voren. Tevens vertelt ze zonder schroom over de overspeligheid van haar oom Heinrich en de problematische homoseksualiteit van haar broer Klaus. Onthutsend is het feit dat de vier jongere kinderen altijd minder aandacht van hun vader hebben gekregen dan de twee oudsten. De stille Michael is hier zelfs aan onderdoor gegaan en pleegde op 57-jarige leeftijd zelfmoord. In archiefbeelden komen ook Golo en Monica voorbij (Breloer volgt de familie al sinds eind jaren zeventig), die eveneens met interessante onthullingen komen. Met hun glasheldere en bijzonder eerlijke commentaar wekken ze zeer direct emoties op bij de kijker. Bovendien zijn de interviewfragmenten zo kundig en scherp in de film verwerkt, dat het soms lijkt alsof ze er zelf bij zijn. Dat geldt vooral voor de fragmenten met Elisabeth, die op de locaties ter plekke aanwezig is en waar vanuit soms direct wordt overgegaan op de geënsceneerde beelden.

Door deze inventieve manier van filmen en de nauwkeurig gereconstrueerde ensceneringen is ‘Die Manns’ een geloofwaardig en intiem portret van een kleurrijke familie geworden. Je hoeft echt niet alle boeken van Thomas en Heinrich te hebben gelezen om hier in mee te kunnen gaan. Daarnaast geeft deze miniserie je een mooi kijkje in de roerige geschiedenis van de twintigste eeuw. Je moet er wel even voor gaan zitten, want deze kroniek duurt 315 minuten. Maar wie de moeite neemt zal zeker beloond worden. Niet voor niets won Breloer met zijn kunststukje een Emmy Award. Wie de ‘Heimat’-trilogie van Edgar Reitz kon waarderen, zal zich ook met ‘Die Manns’ prima kunnen vermaken!

Patricia Smagge

Waardering: 3.5