Double Take (2009)

Regie: Johan Grimonprez | 80 minuten | documentaire | Met: Ron Burrage, Mark Perry, Mark Perry, Delfine Bafort

Johan Grimonprez (1963) is kunstenaar, regisseur, curator en leraar. Hij verdeelt zijn tijd tussen de Verenigde Staten en Vlaanderen. Hij kan uit de voeten met verschillende media, waaronder fotografie, digitale beeldfragmenten en found footage, maar video staat in zijn werk. Al in zijn vroege videowerken, onder meer ‘Kobarweng’ en ‘Where Is Your Helicopter?’ (1992), onderzoekt Grimonprez de impact van beelden op de toeschouwer. Hij speelt met de conventies van het documentairegenre en manipuleert bewust de gedachten van zijn publiek. In zijn bekroonde documentaire ‘Dial H-I-S-T-O-R-Y’ (1997) zet hij de kijker op het verkeerde been met een beeldmontage over de geschiedenis van de vliegtuigkaping, waarin een beeld wordt geschetst van de wereld in de aanloop naar 11 september 2001. Zijn werk, door sommigen ‘conceptuele provocatie’ genoemd, is niet voor iedereen even toegankelijk maar levert Grimonprez wel een bijzondere positie op in de wereld van de documentairemakers. Zijn tweede lange film ‘Double Take’ (2009) leverde de Vlaamse kunstenaar en filmmaker de prestigieuze Black Pearl Award voor beste nieuwe documentaireregisseur op tijdens het Middle East International Film Festival in Abu Dhabi. De jury werd voorgezeten door de vermaarde documentairemaker James Longley.

‘Double Take’ is een filmische collage waarin Grimonprez de steeds sterkere invloed onderzoekt die televisie, nieuws, cinema en reclame zijn gaan uitoefenen op ons begrip van heden en verleden. Zijn film is gelardeerd met historische nieuwsfragmenten uit de periode eind jaren vijftig, begin jaren zestig, toen de wereld in de ban was van de Koude Oorlog. De Cuba-crisis, ontmoetingen tussen John F. Kennedy of Richard Nixon met Nikita Chroetsjtsjov, beelden van de eerste ruimtereizen: alle spelen ze in op de angsten die mensen hadden. Vrees voor het onbekende. Ze lieten zich door de media van alles wijsmaken en daar maakten de televisie- en radiomakers dan ook grif gebruik (en misbruik) van. Die manipulerende kracht zien we ook terug in de vorm van commercials. Tot zover is ‘Double Take’ overzichtelijk. Maar Grimonprez kleedde zijn film verder aan. Zo liet hij zich inspireren door een kort verhaal van de Argentijnse schrijver Jorge Luis Borges, die beschrijft hoe hij zijn twintigjarige zelf ontmoet. Grimonprez ging met dat idee aan de haal en stuurt aan op een confrontatie tussen meestermanipulator Alfred Hitchcock en zijn professionele dubbelganger, de dertig jaar jongere Ron Burrage. Een van hen raamt de perfecte moord, op de ander. Wie is wie en wie zit er achter de moord? Voice-over Mark Perry, die de karakteristieke stem van Hitchcock aardig weet te benaderen, bouwt de spanning op door een en ander aan elkaar te praten. Mystiek of niet, spanning is er wonderwel genoeg.

Hitchcock kon als geen ander zijn publiek op het verkeerde been zetten. Door dubbelgangers in te zetten in zijn films, door de thematiek van ’the wrong man’ te introduceren en door zijn kijkers de stuipen op het lijf te jagen door in te spelen op hun angsten. Toen in de jaren vijftig de televisie het van de film leek te winnen, sprong hij daar handig op in door op de proppen te komen met een eigen televisiereeks ‘Alfred Hitchcock Presents’. Grimonprez gebruikt beelden uit die serie en vult ze aan met soundbites van de vermaarde regisseur (onder meer een intrigerende quote over dubbelgangers uit het interview dat Hitchcock had met zijn Franse collega Truffaut) en beelden uit zijn werk uit de jaren zestig (‘The Birds’ uit 1962 en het politiek getinte ‘Topaz’ uit 1969). Ook de tenenkrommende tv-spotjes voor Folger’s koffie, door Hitchcock zelf altijd met sardonisch sarcasme aangekondigd, zijn te zien. Grimonprez vermengt fictie en realiteit, waarbij hij Hitchcocks favoriete thema’s de revue laat passeren en tegelijkertijd de macht van de media op pijnlijke wijze blootlegt. De snelle beeldwisselingen die de filmmaker in moordend tempo op ons afvuurt, zijn een directe verwijzing naar ons huidige dwangmatige zapgedrag. Grimonprez heeft een Koude-Oorlog-thriller gecreëerd met Hitchcock als centraal middelpunt. De link die hij legt tussen John F. Kennedy en the master of suspence doet niet eens geforceerd aan.

Kijken naar ‘Double Take’ is een bizarre, haast vervreemdende belevenis. Er komen veel beelden op je af waarvan je niet direct inziet hoe ze met elkaar verbonden zijn. Wie deze film bekijkt als een documentaire zal niet direct de boodschap oppikken. Wellicht is Grimonprez’ werk daarvoor een tikkeltje té experimenteel voor het gemiddelde filmpubliek. Als kunstuiting is dit project echter zeker geslaagd en erg intrigerend, zeker voor wie geïnteresseerd is in Alfred Hitchcock (niet alleen in zijn werk maar zeker ook in de mystiek rond zijn persoon). Grimonprez biedt bovendien een interessante kijk op de manier waarop in de media feiten en fictie met elkaar verweven worden tot een geheel nieuwe boodschap. ‘Double Take’ kijkt zeker niet gemakkelijk weg en komt op het eerste gezicht over als een rommelige collage met een insteek die niet direct voor zich spreekt. Dat maakt deze film vrij ontoegankelijk. Het is meer kunst dan cinema, maar desondanks toch een project dat op zijn geheel eigen manier geslaagd kan worden genoemd.

Patricia Smagge

Waardering: 3

Bioscooprelease: 21 januari 2010