Een monument voor een gorilla (1987)

Regie: Bert Haanstra | 53 minuten | documentaire

Drie jaar na het uitkomen van Bert Haanstra’s film over chimpansees, genaamd ‘Chimps onder elkaar’ maakt Haanstra nog een film over mensapen, dit maal over gorilla’s. ‘Monument voor een gorilla’ verschilt qua inhoud niet zo gek veel van ‘Chimps onder elkaar’. Ook hier wordt er hier voornamelijk het gedrag van een gorillagroep in een Nederlandse dierentuin getoond, en moet het voor de kijker duidelijk worden dat mensapen sociale beesten zijn en, zoals hun soortnaam al doet vermoeden, veel gelijkenissen met de mens vertonen.

Het gaat hier echter geenszins om een wetenschappelijke documentaire over deze diersoort en een uitgebreid scala aan gorillagedrag. Enkele romantische escapades komen voorbij, de hiërarchie binnen de groep wordt zichtbaar, en zoals vaak in Haanstra’s (dier)films, wordt het gedrag van de apen tegelijk getoond met hetzelfde mensengedrag wanneer bezoekers van de dierentuin vanachter glas bijna lichamelijk contact kunnen hebben met de beesten. Maar dat is het wel zo’n beetje. Het lijkt gewoon “een dag uit het leven” van de gorilla’s te zijn.

Het commentaar van Haanstra is ook hier weer charmant maar je kunt je als kijker afvragen of het soms niet beter was geweest om de beelden van het gorillagedrag zonder commentaar te tonen. Want, ook al is het nuttig om de namen van de dieren om de zoveel tijd te horen om de gorilla’s uit elkaar te kunnen houden, maar de opmerkingen dat de gorilla’s niet door een tunnel durven lopen of zo menselijk met hun handen in het zand graven zijn tamelijk overbodig. Het neemt wat activiteit weg bij de kijker, voor wie het juist mooi is om in alle rust de gedragingen te bekijken en zélf (wellicht) tot interessante conclusies te komen.

Een extra element in deze mensapendocu is de belichting van de jagers van gorilla’s in Kameroen, waar de mensapen uit de dierentuin vandaan komen. Zo’n kwartier wordt namelijk besteed aan de gebruiken van het pygmeevolk in Kameroen. Dit nomadenvolk wordt regelmatig geconfronteerd met gorilla’s en heeft er persoonlijke gevechten mee, op leven en dood. Aanvankelijk is het onduidelijk of dit noodzaak is en onvermijdelijk. Pas aan het einde van de documentaire wordt aan de kijker verteld dat de pygmeeën niet van gorillavlees afhankelijk hoeven zijn om te overleven en dat de gorilla ook niet het kwade monster is waar hij voor aan wordt gezien. Dit geeft het gorillagedeelte in de dierentuin een iets andere context, maar eigenlijk is de kijker niet de doelgroep van de hierin vertoonde “onthullingen”. De meeste (Westerse) kijkers weten wel dat gorilla’s geen monsters zijn maar sociale beesten met menselijk gedrag; het zijn de pygmeeën bij wie dit duidelijk moet worden. Oftewel, het zijn de denkbeelden van de pygmeeën waar deze docu zich voornamelijk op zou moeten richten en hoe deze door educatie positief beïnvloed zouden kunnen worden om zo het voortbestaan van de gorilla beter te kunnen verzekeren. De beelden van de gorilla’s zijn best nog leuk om te zien – vooral de met steentjes spelende gorilla’s zijn amusant en gelukkig goeddeels zonder commentaar – maar teveel van ‘Een monument voor een gorilla’ komt jammer genoeg wat richtingloos of belegen over.

Bart Rietvink