Exils – Exiles (2004)

Regie: Tony Gatlif | 104 minuten | drama, avontuur | Acteurs: Romain Duris, Lubna Azabal, Leila Makhlouf, Habib Cheik, Zouhir Gacem, Latifa Ahrar, Elena Aravelo-Gonzalez, Farruquito, Mohamed Harrari, Nourredine Heddaj, Mexicana, Hassan Nabat, Francisco-Javier Rodriguez-Vega

‘Exils’ is een film die regisseur Tony Gatlif ongetwijfeld zeer nauw aan het hart ligt. Gatlif is immers zelf een geboren Algerijn, die in de jaren 60 vluchtte naar Frankrijk. Te leven in het land van voormalige onderdrukkers, losgetrokken van je geboortegrond is niet zozeer iets waar de hoofdpersonen in ‘Exils’ op het eerste gezicht onder lijden. Het is een mooi jong stel, te jong om zelf iets mee te hebben gemaakt van de onafhankelijkheidsoorlog. Maar Zano lijdt wel degelijk onder zijn gebrek aan verbondenheid met zijn achtergrond, hij is de muziek – die zo belangrijk voor hem was – kwijtgeraakt, zijn viool heeft hij in een muur ingemetseld. Als hij zijn vrijdenkende vriendin Naïma voorstelt om naar Algerije terug te reizen duurt het niet lang voor ze in een trein zitten, zonder kaartje.

Naïma en Zano leggen een grote afstand af, waarbij het niet altijd even duidelijk is waar ze nou precies zitten, al is het overkoepelende land – vanuit Frankrijk eerst naar Spanje, vanaf Spanje richting Marokko – niet te missen. In Spanje brengen ze een lange tijd door, aanvankelijk tussen ruïnes met twee jongeren die een tegenovergestelde route afleggen: van Algerije naar Parijs. Na een overnachting bij zigeuners mist de helft van het geld, waarop ze wat geld gaan verdienen met het plukken van fruit. Dat levert mooie beelden en zwoele scènes op, de twee acteurs zijn goed op elkaar ingespeeld, ze acteren levensecht en de liefde tussen de twee – verstoord door een losbandig uitstapje van Naïma als gevolg van gepassioneerde flamenco-muziek – wordt intiem in beeld gebracht.

Als kijker ben je dan ook een beetje teleurgesteld als de twee aankomen in Algiers – waarbij de regisseur ze tegen de stroom in laat lopen, het moge duidelijk zijn dat hun reis een reis naar het verleden is en dat Algiers niet de plek is waar je graag naartoe moet willen gaan. De reis had wel wat langer mogen duren en wat avontuurlijker mogen zijn. In Algiers gaat Zano naar het huis waar zijn ouders het laatst gewoond hebben, alles is door de huidige bewoners gelaten zoals het was. Zano krijgt foto’s en zelfs een graf van zijn grootvader te zien, maar zulke tastbare bewijzen van voorvaderen ontbreken voor Naïma. Zij voelt zich ontheemd, ‘overal een vreemdeling’. Met een panisch en extatisch muzikaal ritueel – in een erg lange scene – wordt echter ook zij dichter bij zichzelf gebracht.

Gatlif vindt muziek van groot belang en vergezelt de belangrijkste momenten dan ook van emotionele, traditionele muziek. In de openingsscène in Parijs wordt in een beklemmend politiek liedje gezongen dat het noodzakelijk is te praten over de afwezigen, in het begin van de reis is er nauwelijks muziek om aan te geven dat het jonge stel vastzit, bij Naïma’s seksuele uitstapje met een Spanjaard is er flamenco-muziek, in de fruitgaard uitgelaten trommelmuziek en als de twee richting Algerije komen overheerst de Arabische muziek. Gatlif beweert dat de muziek en de tekst van de liedjes even belangrijk waren als het scenario. Daarmee heeft hij het zich wel wat gemakkelijk gemaakt wat betreft het gedeelte in Algerije. Met name Naïma lijkt niet te vinden wat ze zoekt, voor zover ze al weet wat ze zoekt. Via muziek zou zij dan toch ‘verlost’ worden van kwade geesten, terwijl nooit duidelijk wordt gemaakt wat precies die kwade geesten zijn en terwijl het Zano was die muziek zo belangrijk vond, niet Naïma.

Wat in ‘Exils’ met name respect verdient, is de ongedwongen manier waarop de twee jonge acteurs in beeld zijn gebracht. Ook de lokale muziek en dans lijkt waarheidsgetrouw weergegeven, niet teveel opgesmukt, met veel andere toeschouwers erbij en een minder rustige cameravoering dan op de ‘stillere’ momenten van de reis. Die reis is niet bijzonder spannend, maar het gaat in deze film dan ook meer om de reis die Zano en Naïma in zichzelf maken.

Emy Koopman

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 18 augustus 2005