Het Mongoolse Rijk: De erfenis van Dzjengis Khan (2006)
Regie: Christian Twente | 105 minuten | documentaire
De meeste mensen zullen wel eens van ze gehoord hebben, de Mongolen, een woest roversvolk uit het Oosten dat erin slaagde om een gigantisch rijk te creëren en in de middeleeuwen zelfs dreigde West-Europa onder de voet te lopen. Toch is er maar weinig gedetailleerde historische informatie beschikbaar over dit roemruchte ruitervolk, zeker vergeleken met de schat aan informatie over de veel oudere klassieke beschavingen van Rome en Griekenland die vandaag de dag voorhanden is. Waarschijnlijk is dit te wijten aan het gebrek aan schriftelijke bronnen die de Mongolen nagelaten hebben en het vaak grotendeels eurocentrische karakter van de (westerse) geschiedwetenschap. De tweedelige documentaire ’Het Mongoolse Rijk: De Erfenis van Dzjenghis Khan’ is echter een geslaagde poging om toch een waarheidsgetrouw en redelijk gedetailleerd beeld te schetsen van de opkomst van de Mongolen en de manier waarop hun samenleving georganiseerd was.
Het eerste deel van de documentaire vertelt vooral het levensverhaal van Temudjin, de man die uiteindelijk alle Mongoolse stammen zou verenigen en de titel van groot Khan (heerser over alle Mongolen) toebedeeld kreeg. Zijn hervormingen op militair en bestuurlijk gebied maakten de grootschalige expansie mogelijk en zorgden ervoor dat de Mongolen ook daadwerkelijk in staat waren om een wereldrijk op een adequate manier te besturen. Onder Dzjenghis Khan werd de cavalerie sterk uitgebreid waardoor dit legeronderdeel een beslissend wapen werd, ambtenaren en legerofficieren werden niet meer op basis van afkomst, maar op basis van dapperheid en bestuurlijke/militaire capaciteiten benoemd en het rijk kreeg in de vorm van Karakoroem voor het eerst een vaste hoofdstad. De makers weten de informatie op een heldere en overzichtelijke manier te presenteren en beelden van ruiterhorden die over de woeste en verlaten steppen van Mongolië marcheren, verlevendigen het verhaal op een aangename manier.
Het tweede deel van de documentaire gaat vooral over de ontwikkeling van het Mongoolse rijk na de dood van Dzjenghis Khan. We zien hoe zijn opvolgers erin slaagden het rijk nog verder uit te breiden en worden deelgenoot van de angst die de steeds verdere expansie richting het westen teweeg bracht in de christelijke wereld. Ook laat een expeditieteam aan de hand van opgravingen en een maquette zien hoe de hoofdstad Karakoroem, inmiddels bedolven onder een dikke laag woestijnzand, er waarschijnlijk uit heeft gezien. De makers van deze documentaire proberen bovendien het vaak opgeroepen beeld van de Mongolen als bloeddorstige barbaren enigszins te nuanceren. Ze gingen bij hun veroveringen inderdaad niet bepaald zachtzinnig te werk, maar waren niet wreder dan bijvoorbeeld de veel positiever gewaardeerde Romeinen die zich, in tegenstelling tot wat antieke auteurs als Livius en Polybius beweerden, ook lang niet altijd hielden aan het principe van de bellum iustum (rechtvaardige oorlog). Het extreem negatieve beeld van de Mongolen werd waarschijnlijk vooral gevoed door de angst die christelijk West-Europa in de middeleeuwen had voor de oprukkende nomaden en kwam ook deels voort uit onwetendheid.
‘Het Mongoolse Rijk’ beperkt zich niet alleen tot het geven van een historisch overzicht, maar schetst tevens een interessant portret van de levenswijze die circa 1 miljoen Mongoolse nomaden er tegenwoordig nog op nahouden. Voor veel westerlingen zal het verbazingwekkend zijn hoe weinig deze mensen nog van de zegeningen en vervloekingen van de moderne consumptiemaatschappij hebben meegekregen. De meeste nomaden die tegenwoordig nog de onherbergzame Mongoolse steppen bewonen, leven nog vrijwel precies hetzelfde als honderden jaren geleden en zijn louter en alleen op hun veestapel aangewezen om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien. De levenswijze van deze nomaden wordt door de filmmakers op een objectieve en genuanceerde manier geportretteerd. Er is, ondanks de fraaie plaatjes van het adembenemend mooie Mongoolse landschap, geen sprake van overdreven romantisering doordat ook de zwaarte van het leven in barre omstandigheden als extreme vrieskou en droogte wordt benadrukt. Aan de andere kant worden de nomaden ook niet afgeschilderd als achtergebleven primitieven die inferieur zijn aan de moderne mens.
‘Het Mongoolse Rijk: De Erfenis van Dzjenghis Khan’ is een interessante documentaire die de kijker een gedetailleerd en genuanceerd beeld zal geven van dit legendarische ruitervolk uit het Oosten. Kijkers die vooral actie en spektakel verwachten, zullen zich misschien niet direct aangetrokken voelen tot deze productie, maar voor iedereen die over een bovengemiddelde historische interesse beschikt is deze documentaire zeker een aanrader.
Frank Heinen