Jheronimus Bosch – Touched by the Devil (2015)

Regie: Pieter van Huystee | 87 minuten | documentaire

De duivelskunstenaar Jheronimus Bosch is in 2016 500 jaar dood en dat moet worden gevierd. Er wordt flink uitgepakt in zijn geboortestad en ’s-Hertogenbosch met evenementen, documentaires en een expositie van bijna al zijn werk. En dat laatste is erg bijzonder als je bedenkt dat de circa vijfentwintig werken die aan Bosch worden toegeschreven, verspreid zijn over meerdere landen en continenten, waaronder een groot deel in Spanje. In het Museo del Prado in Madrid hangt ook het hoofdwerk van Bosch: De Tuin der Lusten, ooit weggeroofd door de Spaanse bezetter. De Spanjaarden hebben inmiddels niet alleen zijn werk maar ook de persoon El Bosco inofficieel toegeëigend, aldus de adjunct-directeur van het Prado, Gabriele Finaldi, die, zoals we in ‘Jheronimus Bosch – Touched by the Devil’ (2016) kunnen zien, de 500 jarige sterfdag liever in eigen land viert.

De film ’Jheronimus Bosch – Touched by the Devil’ is gemaakt met het oog op deze 500 jarige viering en is onderdeel van een drieluik die bestaat uit een ‘Virtual Reality ervaring’ en een interactieve documentaire. Gezien de ondertitel: Geraakt Door De Duivel, zou je verwachten dat de film zich inhoudelijk richt op dat aspect van het werk van Bosch waar hij voornamelijk bekend om is: de overdonderende presentatie van nog nooit eerder vertoonde gruwelijkheden, monsterlijke creaturen en nachtelijke hellevuren. En uiteraard is er enige uitleg over deze ‘duivelse’ voorstellingen —er wordt bijvoorbeeld een verklaring gegeven voor de vele brandende steden in zijn schilderijen— maar het hoofdonderwerp is het onderzoek door kunsthistorici naar de vraag: wat is een Jeroen Bosch?

Het team onderzoekt, in de aanloop naar het jubileumjaar, de werken van Bosch op gestandaardiseerde wijze met röntgenfotografie en infraroodtechnieken (in zoverre dit wordt toegestaan: de zwaarlijvige en uiterst irritante curator van het Prado, Pilar Silva Maroto, weet elke buitenlandse intrusie naar haar El Bosco omslachtig maar doeltreffend te blokkeren). Het creatieve scheppingsproces wordt hiermee in kaart gebracht en met die kennis kan beter de vraag worden beantwoord of Jeroen Bosch in zijn eentje schilderde of in studioverband, en welke schilderijen na zijn dood zijn gemaakt door navolgers. Een interessante maar controversiële kwestie, want op een antwoord zitten niet alle musea en verzamelaars te wachten. Regisseur Pieter van Huystee ruikt direct bloed en bespeurt een potentiële spanningsboog en plot. Echter, de kunsthistorie houden de boot af, bang voor hun eigen bevindingen wordt er nog maar moeizaam over het onderwerp gerept en sterft het thema gaandeweg een eerloze dood.

Dan maar een andere rode draad: gaat Nederland of Spanje de race winnen om zoveel mogelijk werken van Bosch in huis te halen voor 2016? Tenminste, het wordt als plotmiddel ingezet, maar ook dit thema beklijft niet. Waar gaat ‘Jheronimus Bosch – Touched by the Devil’ dan wel over? Jeroen Bosch is natuurlijk de gemene deler, maar, zoals gezegd, zet de ondertitel de kijker op het verkeerde been. Ook nog tijdens de optiteling laat Van Huystee kunsthistoricus Matthijs Ilsink —alsof het een aankondiging betreft tot een verdere uiteenzetting— benadrukken dat die talloze uilen in het werk van Bosch zeer zeker iets met de duivel te maken hebben. Van die uil en die duivel horen we later praktisch niets meer; op welk been probeert Van Huystee ons dan wel te zetten?

‘Jheronimus Bosch – Touched by the Devil’ doet wel denken aan de documentaire ‘Het Nieuwe Rijksmuseum’ (2013). Maar waar deze laatste een uiterst vermakelijke docusoap is over een uit de hand gelopen verbouwing die een duidelijke rode draad vormt in een vertelling van maar liefst 217 minuten, met een groot aantal interessante personen en deelverhalen, daar blijft ‘Jheronimus Bosch – Touched by the Devil’ maar meanderen. Er is geen duidelijk startpunt, Van Huystee concentreert zich dan weer hier en dan weer daarop en eindigt dan abrupt zonder dat we nog een glimp van de laatste voorbereidingen van de tentoonstelling van 2016 te zien krijgen.

Alberto Ciaccio

Waardering: 2

Bioscooprelease: 7 januari 2016
DVD-release: 21 april 2016