La batalla de Chile: La lucha de un pueblo sin armas – Segunda parte: El golpe de estado (1977)
Regie: Patricio Guzmán | 90 minuten | documentaire
Patricio Guzmán had blijkbaar een profetisch talent: met zijn filmgroep ‘The Third Year Team’ besloot hij in 1973 verslag te doen van de politieke en maatschappelijke verwikkelingen in zijn thuisland. De marxist Allende was al een paar jaar president, en had, ondanks de economische problemen als gevolg van een Amerikaanse boycot, nog altijd zeer veel steun onder de arbeidersbevolking. In het voorjaar vonden er parlementsverkiezingen plaats. De verwachting was dat de economische situatie zou leiden tot een winst van de rechtse oppositie, die overigens al een parlementaire meerderheid bezat. Het resultaat viel echter tegen voor de oppositie: Allendes bondgenoten wisten zelfs enkele zetels te winnen, maar bleven wel een minderheid in de volksvertegenwoordiging. Vanaf toen leken de rechtse partijen er alles voor over te hebben om een einde te maken aan het door hun zo verfoeide linkse beleid van de charismatische president.
Tegen deze achtergrond werken de mannen van Guzmán, gewapend met microfoon en camera. Straatinterviews, verslagen van demonstraties, persconferenties en bijeenkomsten: het zijn allemaal beelden waarin ‘live’ verslag wordt gedaan van de vele gebeurtenissen die zich vanaf april tot in september 1973 voordoen. Het gaat niet om de mooie shots, of om strakke reportages: Guzmáns mannen zoeken slechts de waarheid. Zo wordt zichtbaar hoe Allende lange tijd elke tegenslag overleeft: wetsvoorstellen die en masse worden weggestemd door de oppositie, pogingen om zijn functie zoveel mogelijk uit te kleden, stakingen tegen zijn beleid, zelfs een mislukte staatsgreep door een fascistische partij met stilzwijgende steun van de christen-democraten. Het levert spannende momenten op, maar Allendes bondgenoten weten er vaak nog massalere demonstraties tegenover te zetten. Ondertussen wacht vooral het leger op het juiste moment om de loyaliteit aan de president in te ruilen voor de macht. Gustavo Pinochet is daarzelf het ultieme voorbeeld van. Tot het laatste moment stelt hij zich loyaal op tegenover Allende, totdat ook Allendes laatste vertrouweling binnen de militaire kringen onschadelijk is gemaakt.
‘Batalla de Chile’ geeft deze turbulente tijd weer als een ware strijd: een strijd van de machteloze massa tegen de elite. De massa heeft een belangrijke aas: de president, maar heeft niet door datdiens positie steeds zwakker wordt. Vooral ook omdat de linkse partijen en vakbonden samen niet een vuist kunnen maken tegen leger en rechtse politici: uiteindelijk blijkt de brede steun onder de arbeiders te weinig voor Allende. Middenstanders en ook bepaalde groepen arbeiders vrezen juist Allendes pogingen om alles te nationaliseren.
De beelden zijn stuk voor stuk momentopnames: de demonstraties op straat, een toespraak van Allende. De broodnodige duiding wordt dan ook gegeven door de voice-over: Guzmán zelf geeft toelichting op de situaties die getoond worden. Dat is echter ook de zwakte van ‘Batalla de Chile’. Guzmán is namelijk een zeer geëngageerd journalist, en dat is regelmatig te horen: als de rechtse partijen demonstraties weten te organiseren, van bijvoorbeeld studenten, dan worden de demonstranten steevast aangeduid als ‘oproerkraaiers’. Linkse demonstranten komen echter op tegen het ‘onrecht’ en de ‘ongelijkheid’. Hoe waar het ook zal zijn, het geeft aan dat Guzmán een vooringenomen positie heeft. Een vaststelling die nog eens versterkt wordt door de wetenschap dat hij de vierenhalf durende documentaire heeft gemonteerd in Cuba, waarnaar hij vluchtte toen de staatsgreep had plaatsgevonden.
Die vooringenomenheid neemt echter niet weg dat Guzmán en de zijnen er alles voor deden om zo waarheidsgetrouw de feiten weer te geven. Met gevaar voor eigen leven, met als gevolg dat enkele collega’s van Guzmán werden opgepakt, en dat één cameraman het met z’n leven moest bekopen. De laatste beelden die hij maakt zijn van de soldaat die hem doodschiet…
Voor wie interesse heeft in politiek in het algemeen, en in de nog altijd actuele politieke tegenstellingen in Zuid-Amerika in het bijzonder, is de lange zit van ‘Batalla de Chile’ alleszins de moeite waard. Overigens is de film in drie delen geknipt, wat het kijken overzichtelijker maakt: deel 1 gaat over de periode voor de staatsgreep, deel 2 over de staatsgreep zelf, en deel 3 over de zogenaamde ‘cordones industriales’ en de ‘comandos comunales’. In één keer bekeken of in drieën gedeeld: hoe dan ook, geeft ‘Batalla de Chile’ een onthutsend en realistisch beeld weer van de recente geschiedenis van Chili.
Daniël Brandsema