Less Than Zero (1987)

Regie: Marek Kanievska | 98 minuten | drama, romantiek, misdaad | Acteurs: Andrew McCarthy, Jami Gertz, Robert Downey Jr., James Spader, Tony Bill, Nicholas Pryor, Donna Mitchell, Michael Bowen, Sarah Buxton, Lisanne Falk, Michael Greene, Neith Hunter, Afton Smith, Brian Wimmer, Kelly Wolf, Brad Pitt, Jeannette Kerner

Het verhaal gaat dat auteur Bret Easton Ellis zo ontevreden was met de verfilming van zijn debuutroman ‘Less Than Zero’, dat hij het vertikte om de première bij te wonen. De reden: afgezien van de namen van enkele personages, heeft de film eigenlijk niets met het boek van doen.

De makers hebben het verhaal van de film, tot stand gekomen ten tijde van First Lady Nancy Reagans kruistocht tegen drugsgebruik, 180 graden gedraaid ten opzichte van Ellis’ boek. Het oorspronkelijk passieve en naïeve hoofdpersonage Clay, een verwende tiener wie drugs in zijn lifestyle heeft geïntegreerd, is veranderd in een doelbewuste, netgeklede jongeman die niets van verdovende middelen moet hebben.

Julian is in de roman een personage dat zijdelings verschijnt, als een verslaafd jeugdmaatje van Clay met drugsschulden. In de film staat hij ineens in het middelpunt van de belangstelling. Wederom vanwege zijn schulden door narcoticagebruik, alleen bouwde hij deze nu op na het mislukken van zijn eigen platenlabel; een cadeautje van z’n rijke pa omdat hij high school met goed gevolg afrondde.

Op deze neerwaartse spiraal van Julians leven wordt in het boek lang niet zoveel nadruk gelegd. Bovendien wordt daarin met geen woord over Julians leven voor zijn drugsgebruik gerept, laat staan over een eigen platenlabel.

Deze ‘creatieve aanpassingen’ aan het originele verhaal zijn tekenend voor de mate waarin de anti-drugs-moraal van Reagans ‘Just Say No’-campagne destijds in Hollywood doordrong. Natuurlijk komt Julians vervreemding van zijn familie en vrienden nadrukkelijk in de film aan bod. Je kunt conservatief Amerika in deze ‘tragische’ scènes bijna met het wijzende vingertje richting de camera zien zwaaien.

Een ander subplot uit het boek – de knipperlichtrelatie tussen Clay en zijn vriendin Blair – vormt in de film, naast Julians perikelen, de tweede belangrijke verhaallijn. Hoewel Blair en Julian in het boek geen woord met elkaar wisselen, belanden ze in de film met elkaar in bed, wat het einde van de relatie tussen Blair en Clay betekent.

Om de lezers van het boek toch het idee te geven dat ze wel degelijk naar de verfilming van ‘Less Than Zero’ kijken, zijn er lukraak wat losse zinnen uit de roman in het filmscript verwerkt, wat vreemde scènes oplevert. Als Clay in het boek na een paar maanden studeren in de East side voor kerst terugkeert naar Californië, merkt zijn vriendin Blair op dat hij er ‘bleek uitziet’. Een opmerking die hij daarna vaker te horen krijgt, omdat iedereen in het Californië van Bret Easton Ellis nu eenmaal blond en gebruind is. In de film wordt Clay wederom verweten er bleekjes bij te lopen, alleen is Blair hier geen zongebruinde blondine maar de bruinharige actrice Jami Gertz, die zelf witter is dan de was van BN’ers in een tv-spotje van Robijn.

Ondanks dat ze in niets lijkt op de Blair uit het boek, levert Jami Gertz toch een degelijke acteerprestatie af, zeker gezien de oppervlakkige materie waar ze mee moet werken. Het neurotische gedrag door cocaïnegebruik weet Gertz prima uit te beelden.

Andrew McCarthy presteert als Clay een stuk minder. Zijn reeks gezichtsuitdrukkingen is tamelijk beperkt en zijn pogingen om Clay ‘cool’ over te laten komen, door bijvoorbeeld nonchalant met de handen in de zakken rond te struinen, wekken irritatie op omdat ze niet bij het personage passen.

De enige acteur die zijn boekpersonage eer aan doet, is Robert Downey Jr. als Julian. Zijn uitbeelding van een door cocaïne verpeste tiener is bij tijd en wijle akelig realistisch en steekt op een positieve manier af tegen een verder onwaarachtige film. Downeys moeiteloze weergave van Julian vindt zijn verklaring wellicht in het feit dat de acteur destijds zelf niet vies was van wat stimulerende middelen.

Een ander lichtpuntje aan ‘Less Than Zero’ is het typische eighties­-gevoel dat de filmmakers uitstekend op film wisten vast te leggen, door de kitscherige decors, de muziek van onder meer Bangles en Poison en de vaak foute kleding en dito kapsels.

Toch had Bret Easton Ellis misschien beter naar Reagans ‘Just Say No’-campagne kunnen luisteren en “nee” moeten zeggen tegen de verfilming van zijn boek over drugs, in een tijdperk tegen drugs.

Wouter Westerhof

Waardering: 2

Bioscooprelease: 28 april 1988