On the Rumba River (2007)

Regie: Jacques Sarasin | 82 minuten | muziek, biografie, documentaire

Op 28 juli 2008 stond in de Democratische Republiek Congo de tijd even stil. Op die dag overleed Antoine Kolosoy, op 83-jarige leeftijd. Onder de naam Papa Wendo zette hij zijn land muzikaal op de kaart. Al in zijn jonge jaren toonde Wendo zijn talenten. Als jongetje van dertien werd hij door streng gelovige broeders uit een weeshuis gezet omdat zij zijn songteksten sterk afkeurden. De jonge Wendo kwam terecht in de haven, waar hij aan de slag ging op de ferries. Eerst als zeeman, maar toen men zijn talent ontdekte mocht hij als muzikant de passagiers vermaken. Ook verdiende hij nog een tijdje de kost als bokser, want ook in de ring stond hij zijn mannetje. Tussen 1941 en 1946 reisde hij – zo nu en dan zelfs als professioneel bokser – een flink deel van westelijk Afrika rond. Halverwege de jaren veertig richtte hij met andere getalenteerde muzikanten de rumbagroep Victoria Bakolo Miziki op en in 1948 scoorde Papa Wendo met ‘Marie-Louise’ zijn eerste internationale hit, tot onvrede van de kerk en de koloniale overheersers die hem Kinshasa uitdreven. Dankzij diverse radiostations bereikt zijn muziek toch het publiek. Gedurende de jaren veertig en vijftig treedt Wendo veelvuldig op in Afrika, Europa en de Verenigde Staten.

De politieke onrust in zijn land heeft echter ook Papa Wendo in zijn greep. Op de hoogtepunt van zijn roem raakt hij bevriend met Patrice Lumumba, een van de bekendste Afrikaanse vrijheidsstrijders. Diens tegenstanders bekijken Wendo vanaf dat moment met andere ogen. Wanneer Lumumba in 1961 vermoord wordt en dictator Mobutu niet veel later de macht grijpt, trekt Papa Wendo zich terug uit de muziek. “”Because political men at the time wanted to use musicians like stepping stones. That is to say, they wanted musicians to sing their favors. Me, I did not want to do that. That’s why I decided it was best for me, Wendo, to pull myself out of the music scene, and stay home.”” Tientallen jaren bleef het stil rond de man die de Congolese muziek over de wereld had verspreid. Pas toen in 1997 Laurent Kabila – en later diens zoon Joseph – aan de macht kwam werd Congo’s muzikale held in ere hersteld. De muziekdocumentaire ‘On the Rumba River’ (2007) van de Zwitserse filmmaker Jacques Sarasin brengt het bijzondere levensverhaal van Papa Wendo. Als aanknopingspunt zien we Wendo zoveel mogelijk van zijn oude bandleden bijeen zoeken, zodat ze samen opnieuw op kunnen treden. Een aantal van hen is inmiddels overleden, maar muzikanten als Joseph Munange,  Mukubuele Nzoku en Antoine Moundanda – die speciaal uit het verre Brazzaville is gekomen – vinden het prachtig om weer met Papa Wendo te spelen.

Sarasin steekt zijn liefde voor wereldmuziek niet onder stoelen of banken. Eerder maakte hij de documentaire ‘Je chanterai pour toi’ (2001), over de Malinese gitarist Boubakar Traoré, waarmee hij diverse prijzen in de wacht sleepte. Een groot voordeel van die betrokkenheid van de regisseur is dat hij de muziek zijn werk laat doen. De kijker wordt niet onnodig bestookt met achtergrondinformatie over de woelige situatie waarin Congo zich nog altijd in bevindt. Sarasin neemt zijn kijker serieus en schat zo in dat iemand die ‘On the Rumba River’ kijkt enigszins op de hoogte is van wat er in de voormalige Belgische kolonie speelt. In plaats daarvan observeert de regisseur zijn hoofdpersoon op plaatsen die een belangrijke rol hebben betekend in zijn leven – zoals de haven en de boksring- en via interviews met onder anderen zijn vrouw en diverse bandleden onthult hij meer over deze fascinerende man. Opmerkelijk is een deels in scène gezet fragment bij Wendo thuis, waarin hij wordt neergezet als een bejaarde muzikant wiens vrouw hem constant zit op te jutten. “”Zoek nou een baan””, zegt ze. “”Hoe kan ik anders eten voor ons koken?”” De lusteloze Wendo probeert haar uit te leggen dat het moeilijk is om een plaat op te nemen, aangezien veel van zijn bandleden inmiddels zijn overleden. Gelukkig maar dat het er uiteindelijk wél van komt.

Sarasin laat zijn beelden voor zich spreken, want het mooist tot uiting komt in de revival van Wendo’s band. De oude Congolese muzikanten hebben wel wat weg van de Buena Vista Social Club; swingen doen ze nog altijd als de beste. Ook de dansers en danseressen zijn wat ouder geworden, maar de muziek zit nog altijd in hun hart. De muziek is een heerlijke mix van Afro-Cubaanse rumba, gespeeld op zowel Afrikaanse als westerse instrumenten en ondersteunt door de indringende zang van Wendo. Mooi zijn de close-ups van de verweerde gezichten van de muzikanten, waar nog net zoveel passie vanaf straalt als toen ze nog jong waren. Zet dat eens af tegen de achtergrond van de verwoeste haven vol scheepswrakken en de kilometers aan ongeplaveide wegen – mooi in beeld gebracht wanneer Wendo op zoek gaat naar zijn vroegere saxofonist Joseph Munange – en je weet waar de maker van deze documentaire heen wil. Wanneer deze mensen muziek maken en dansen vergeten ze voor even hun zorgen en onrust en dat wordt bijzonder treffend in beeld gebracht door Sarasin en zijn cinematograaf Remon Fromont. De film eindigt vrij somber, met een krachtige politieke boodschap van Papa Wendo. Opmerkelijk, maar doeltreffend.

‘On the Rumba River’ brengt een muzikaal eerbetoon aan Papa Wendo. Jacques Sarasin slaat met zijn documentaire de spijker op zijn kop. Zonder al teveel uit te wijden over de sociale, politieke en culturele historie van de Democratische Republiek Congo toont hij de recente geschiedenis van een volk, door de ogen van hun muzikale held Papa Wendo. Daarbij laat hij de indringende beelden en de prachtige muziek voor zich spreken. Een bijzonder interessante film voor liefhebbers van wereldmuziek, maar zeker ook voor iedereen die geïnteresseerd is in het Afrikaanse continent en al zijn boeiende, kleurrijke bewoners.

Patricia Smagge