Ram Dass, Fierce Grace (2001)

Regie: Mickey Lemle | 93 minuten | documentaire | Met: Ram Dass, William Alpert, Larry Brilliant, Bhagavan Das, Timothy Leary, Mark Matousek, Abby Reyes, Hugh Romney, Rosemary Woodruff Leary

Ouder worden is voor veel mensen een beangstigende gedachte. Je lichaam begint af te takelen en de kans is groot dat je geest ook langzaam afdwaalt. Ouderdom wordt gezien als een kwaal, een ziekte. Terwijl het de normaalste zaak van de wereld is. Populaire media houden ons voor dat we vooral jong en fris moeten zien te blijven, maar we krijgen maar zelden een helder beeld voorgeschoteld van hoe we met de onvermijdelijke ouderdom om moeten of kunnen gaan. De documentaire ‘Ram Dass, Fierce Grace’ biedt wél zo’n beeld, door spiritueel leraar Ram Dass te volgen na een beroerte die hem deels verlamd heeft.

‘Fierce Grace’ opent met beelden van een vitale Richard Alpert, de man die als spiritueel leraar de naam Ram Dass hanteert. Een zongebruinde veertiger die niks dan kracht uitstraalt. Des te treffender is het beeld van een Alpert op leeftijd dat meteen volgt. Een grijze man die met de grootst mogelijke moeite zijn benen uit de auto weet te steken, om zich omhoog te laten helpen voor zijn korte trip naar de rolstoel. Hij kan zijn rechterarm en rechterbeen nauwelijks meer zelfstandig bewegen. De ouderdom straalt er bij wijze van spreken vanaf. En toch gloeit er nog steeds een stuk vitaliteit. Alleen kan het lichaam dat niet meer tot uiting brengen.

De documentaire kent een goede, heldere opbouw. Eerst wordt de man Richard Alpert geïntroduceerd zoals hij ‘nu’ is (rond het jaar 2000), vervolgens komt de verdieping van het ‘concept’ Ram Dass aan de orde en dan volgt pas een stuk biografie. Tussendoor komen familie en vrienden van Alpert aan het woord en een enkele scène is ingeruimd voor een stel dat een kind is verloren en veel steun heeft gehad aan een brief van Ram Dass. Niet altijd ligt de nadruk evenveel op de oude Ram Dass, maar dat is onvermijdelijk, omdat de documentairemakers ervoor gekozen hebben toch flink wat biografisch achtergrondmateriaal te vertonen. Zo komt uitgebreid Alperts vriendschap met Timothy Leary, een collega van zijn tijd als hoogleraar op Harvard, aan bod. Leary is de persoon die Alpert geïntroduceerd heeft in de wereld van de psychedelica. In een tijd dat het volstrekt not done was dat je als gerespecteerd Harvardmedewerker ook maar iets met drugs te maken had, deden Alpert en Leary baanbrekend wetenschappelijk onderzoek naar bijvoorbeeld spirituele beleving onder invloed van LSD. Onderzoek waarvoor ze overigens geschorst zijn van de universiteit.

Daarnaast komt uiteraard Alperts grote leermeester, Maharaj Ji (ook bekend als Neem Karoli Baba), aan bod. Hij is degene die de rationeel ingestelde wetenschapper Alpert transformeerde in de spiritueel leraar Ram Dass (Dienaar van God), en hem ook die naam heeft verschaft. Het is mooi om te zien met hoeveel liefde en eerbied Alpert nog steeds over zijn inmiddels overleden meester praat. En de verhalen van zijn broer en zijn vader over de thuiskomst van de in India sterk veranderde Alpert bieden ook een mooi beeld van de impact die Maharaj Ji op diens leven heeft gehad.

Maar de hoofdmoot van de documentaire blijft toch hoe de oude Alpert omgaat met zijn lichamelijk letsel. Hij verwoordt dit zelf heel treffend als hij zegt dat hij “wordt omringd door mensen die hem als ‘slachtoffer’ zien van de beroerte”, terwijl hij zichzelf absoluut niet als slachtoffer wil zien. Natuurlijk, de beroerte heeft een flinke streep gezet door al zijn toekomstplannen en het opgelopen spraakgebrek (hij kan vaak moeilijk op woorden komen en gebruikt daardoor veel pauzes in zijn spraak) kan hem af en toe frustreren. Maar hij laat tegelijkertijd zien dat ook met deze beperkingen de geest nog altijd levend is en dat hij mensen nog altijd mateloos kan inspireren.

Wouter de Boer