Rapito (2023)
Regie: Marco Bellocchio | 135 minuten | drama | Acteurs: Paolo Pierobon, Fausto Russo Alesi, Barbara Ronchi, Enea Sala, Leonardo Maltese, Filippo Timi, Fabrizio Gifuni, Andrea Gherpelli, Samuele Teneggi, Corrado Invernizzi, Aurora Camatti, Paolo Calabresi, Bruno Cariello, Walter Lippa, Alessandro Bandini, Leonardo Bianconi, Daniele Aldrovandi, Daniele Aldrovandi, Giustiniano Alpi, Orfeo Orlando, Federica Fracassi, Giulia Quadrelli
In het Bologna van 1858 wordt in het gezin van de joodse Salomone ‘Momolo’ en Marianna Mortara hun baby Edgardo ziek. Dienstmeid Anna maakt zich zorgen of het jongetje wel in de hemel komt als hij dood gaat, omdat hij niet katholiek is. Daarom besluit ze hem stiekem te dopen door middel van een nooddoop, zodat zijn ziel gered kan worden. Edgardo wordt daarna weer beter en er lijkt niets aan de hand te zijn. Maar zes jaar later komt Pier Feletti, het hoofd van de Inquisitie in Bologna, er achter dat Edgardo katholiek gedoopt is. Op gezag van de paus, die tevens de vorst is van Bologna op dat moment, geeft Feletti opdracht om Edgardo bij zijn familie weg te halen. Het zorgt voor een internationaal schandaal tegen de achtergrond van de eenwording van Italië.
Hoewel aanvankelijk door de kerk beloofd wordt dat het jongetje in Bologna blijft en zijn ouders hem kunnen bezoeken, wordt Edgardo (Enea Sala) al snel naar Rome gebracht, waar hij samen met andere van oorsprong joodse jongetjes een katholieke opvoeding krijgt, die hem moet voorbereiden op het priesterschap. De rector van de school (Renardo Sarti) behandelt de pupillen op zich goed, maar wel vanuit de overtuiging dat hij het juiste doet in het belang van Edgardo.
Momolo, de vader van Edgardo, probeert intussen van alles om zijn zoon uit de handen van de Rooms-Katholieke Kerk te krijgen, maar doet dit vrij timide via allerlei procedures. Dit tot steeds groter wordende frustratie van moeder Marianna. Hoewel ze in de loop der jaren een steeds verder uitbreidend gezin heeft om voor te zorgen, is zij veel feller dan haar echtgenoot in het gevecht om Edgardo weer naar huis te krijgen.
Momolo probeert onder andere via de internationale media en andere joodse gemeenschappen aandacht te krijgen voor de ontvoering (‘Rapito’) van Edgardo. Dit leidt tot grote irritatie en ook angst bij paus Pius IX – die met allerlei politieke problemen zit en de zaak rond Edgardo Mortara maken die alleen maar erger. De paus is op dat moment niet alleen het hoofd van de katholieke kerk, maar ook de wereldlijke heerser over grote delen van het huidige Italië, waaronder Bologna. De beweging om Italië tot één land te maken wordt steeds sterker en dat zou betekenen dat de Kerkelijke Staat (of Pauselijke Staat) waar de paus als ware een koning de baas is, zou verdwijnen. Dat verlies van macht wil Pius IX koste wat het kost voorkomen. Gaandeweg de film zien we ook dat de paus de jonge Edgardo zelf als een zoon lijkt te gaan beschouwen, wat een saillant contrast vormt met het gezinsleven waaruit Edgardo is weggerukt.
Het hartverscheurende waargebeurde verhaal van Edgardo Mortara wordt door regisseur Marco Bellocchio met veel visuele flair verfilmd. In zijn hervertelling zet Bellocchio scherp de tegenstelling neer tussen zijn wanhopige ouders Momolo (Fausto Russi Alesi) en Marianna (Barbara Ronchi) aan de ene kant en de kerkelijke autoriteiten, aangevoerd door paus Pius IX (Paolo Pierobon) aan de andere kant. De film is doordrenkt met vooral de katholieke rituelen, met veel focus op afbeeldingen van heiligen en de wonden van Christus. Bellocchio voegt er ook surrealistische elementen aan toe, door spotprenten en cartoons te laten bewegen en Jezus die letterlijk van het kruis afdaalt. Het ligt er soms wel een tikje te veel bovenop en de makers, Bellocchio was medeauteur van het scenario, laten hun verontwaardiging over de behandeling van Edgardo nogal onbeholpen doorklinken. Het tijdsbeeld is goed getroffen en de 19e eeuwse straten van Bologna en die van Rome zijn prachtig in beeld gebracht. Of het nu vanaf een boot op de Tiber is richting de stad, de vergezichten over de daken en kerktorens van de stad of de alles dominerende koepel van de Sint Pieter, het ziet er prachtig uit.
Het eerste deel van de film is het sterkst, met name de scènes waarin Edgardo van zijn ouders wordt gescheiden, laten je als kijker niet onberoerd. Het is vooral het persoonlijke familiedrama dat de film zijn kracht geeft. Als Edgardo in zijn schoolse routine vervalt en de politieke elementen rond de Italiaanse eenwording mee gaan spelen, verdwijnt langzamerhand ook de wind uit de zeilen van de film. Bij een rechtszaak van Momolo tegen Inquisiteur Feletti wint de film weer aan dramatische kracht. Daarna maakt de film een tijdsprong van tien jaar en volgt nog een sluitstuk met een inmiddels volwassen Edgardo, nu gespeeld door Leonardo Maltese. In twee scènes wordt de consequentie van de monsterlijke ‘rapito’ (ontvoering) helemaal duidelijk. Weinig subtiel in een scène in de straten van Rome, maar de film sluit ijzersterk af met de indringende slotscène, met een dialoog tussen Edgardo en zijn moeder Marianna.
‘Rapito’ werd genomineerd voor de Gouden Palm op het filmfestival van Cannes en oogstte veel lof – en ook prijzen – op diverse internationale filmfestivals.
Hans Geurts
Waardering: 4
Bioscooprelease: 22 februari 2024