Saint Omer (2022)
Regie: Alice Diop | 122 minuten | drama | Acteurs: Kayije Kagame, Guslagie Malanda, Valérie Dréville, Aurélia Petit, Xavier Maly, Robert Cantarella, Salimata Kamate, Thomas de Pourquery, Adama Diallo Tamba, Mariam Diop, Dado Diop, Charlotte Clamens, Seyna Kane, Coumba-Mar Thiam, Binta Thiam
Voor haar roman over Medea woont de zwangere schrijver Rama (Kayije Kagame) het strafproces van de jonge immigrante Laurence Coly (Guslagie Malanga) bij. Coly staat in de rechtbank van Saint Omer, een stadje in noordwest Frankrijk, terecht voor het doden van haar vijftien maanden oude kind. Ze ontkent de daad niet. De centrale vragen zijn dan ook hoe en waarom Coly het heeft gedaan. Dit intense, strak gefilmde rechtbankdrama, het fictiedebuut van filmmaker Alice Diop, slingert op een doorwrochte manier het geweten van Rama, en daarmee die van de kijker, voor de leeuwen.
Ondanks de voorgenomen professionele afstand vermengt Rama’s leven zich aan de rafelige randjes met die van Coly. De spiegeling is voor Rama een harde confrontatie met haar duale identiteit. Beide vrouwen hebben Senegalese wortels en zijn tegelijkertijd verknocht aan het land waar ze hun bestaan willen opbouwen. De twintiger Coly studeert filosofie aan een Franse universiteit en is groot fan van Ludwig Wittgenstein. Rama is tweede generatie en een succesvol in de multiculturele samenleving. Toch durft ze haar ongelukkige moeder niet te vertellen dat ze zwanger is. Hoe meer Rama over Coly via het beklaagdenbankje te weten komt, hoe meer de schrijver aan zichzelf begint te twijfelen. Ze raakt verscheurd tussen het moederschap, Frankrijk en de afkomst van haar ouders. Hoeveel verschillen ze werkelijk van elkaar? Kan ook zij, of haar moeder, zoiets als Coly doen?
Met een camera die het grootste gedeelte van de film gericht is op het beklaagdenbankje, gaat het zeer zeker ook over de andere kant van de spiegel. Coly is een moderne Medea (er duikt ook een clip van Pier Paulo Pasolini’s boekverfilming uit 1969 op). Had Coly’s onvergeeflijke daad haar oorzaak in de behoefte om te ontsnappen aan een benarde thuissituatie, was het wraak uit pure wanhoop over haar onopgeloste immigratiestatus of toch eerder een niet-erkende geestesziekte? Of was het een explosieve cocktail van al deze facetten? Filmmaker Diop oordeelt zo min mogelijk, en zeker al niet hoe over hoe Rama worstelt met de herkenning in Coly. Je ziet vooral de tragiek van de mens met de brandende vraag hoe het mogelijk is dat een moeder haar kind doodt. Maar nog meer: wie is deze vrouw. Als kijker voel je de verscheurdheid van Rama om zin te geven aan deze zaak.
Racisme speelt een belangrijke rol in ‘Saint Omer’. Het ligt nog altijd diep verankerd in de Franse instituten, getuigen de witte mannelijke academicus die komt uitleggen hoe Senegalezen omgaan met infanticide. Of de docente van de universiteit die zich nauwelijks kan voorstellen hoe een vrouw van Senegalese afkomst, de ideeën van Wittgenstein wil, laat staan kan, begrijpen. Dit is toch bij uitstek een Europese denker, mompelt de getuige erachteraan. Bovendien is hekserij voor de rechtbank in zichzelf iets irrelevants maar kan het wel aangevoerd worden als bewijs voor een ontoerekeningsvatbaarheid op het moment van de daad. Institutioneel worden daarom nog altijd twee zeer verschillende werelden geschetst en, soms zelfs, tegen elkaar opgezet. Echter of het nu in Senegal of Frankrijk gebeurt, hoe is de moord van het kind überhaupt uit te leggen? Welke cultuur en tijd dan ook, hier is geen enkel eenduidig antwoord op.
Toch spreekt er via Coly’s advocate een stem van reden, een emotioneel betoog ook, over hoe dit zo ver heeft kunnen komen en dat het doden van het kindje niet alleen de individuen in de zaak aangaat, maar veel groter is. Qua film retorische truc loopt dit stukje op hete kolen, want het gaat een stuk verder dan een fictionele verdediging van of empathie creëren voor Coly en haar daden. Het is een pleidooi aan het volk in het donker om haar niet zomaar weg te zetten als koelbloedige, dan wel geesteszieke, moordenares en stiekem reclame voor het Franse gevoel van tragedie in de rechtspraak. Hoewel het wringt met het meer objectieve standpunt van de film, is het doel nobel en uitdagend.
Het nagelbijtende ‘Saint Omer’ is een zorgvuldig opgebouwd rechtbankdrama die haast als een documentaire gedraaid is met hier en daar poëtische uitstapjes. In de lange scènes binnen de rechtbank komt de intensiteit en het universele belang van de situatie helemaal tot haar recht en wordt dit uitstekend geflankeerd door de elliptische montage van Rama’s vertwijfeling over het heden en verleden. Regisseur Diop geeft zich helemaal over aan het onderwerp en dat voel je als publiek.
Roy van Landschoot
Waardering: 4.5
Speciale vertoning: IFFR 2023
Bioscooprelease: 9 maart 2023
DVD-release: 14 juni 2023