Salt (2010)
Regie: Philip Noyce | 98 minuten | actie, thriller | Acteurs: Angelina Jolie, Liev Schreiber, Chiwetel Ejiofor, Gaius Charles, Zoe Lister Jones, Yara Shahidi, Victor Slezak, Daniel Olbrychski, Corey Stoll, James Schram, Kevin O’Donnell, Gary Wilmes, Cassidy Hinkle, Michelle Ray Smith, Harry L. Seddon, Victoria Cartagena, Marion McCorry, James Cronin
2011. Het hoogtepunt van de Koude Oorlog. Blijkbaar. Niet in een alternatieve wereld, maar volgens de scenaristen Kurt Wimmer en Brian Helgeland gewoon in de Verenigde Staten van nu. Terwijl CIA-agente slash mogelijke Russische dubbelspionne Evelyn Salt (Angelina Jolie) in de stijl van ‘Enemy of the State’ achtervolgd wordt door haar eigen agentschap, moet ze ook nog een moordaanslag op de Amerikaanse president en een ontketening van Dag X zien te voorkomen. Of heeft ze andere plannen?
De eerste act van ‘Salt’ wordt verteld vanuit de kijker, niet vanuit de hoofdrolspeelster. De martelscène waar de film mee opent lijkt meer bedoeld om te laten zien hoe keihard Salt is, dan dat de informatie die de Noord-Koreaanse bewaarders los proberen te krijgen bijdraagt aan de plot. De diplomatieke stappen die haar man moet zetten om haar uit de dictatoriale staat van Kim Jong Il te bevrijden, tonen dan aan hoe sterk de onwaarschijnlijke relatie tussen de CIA-agente en haar man is, arachnoloog van beroep (inderdaad, iets met spinnen. Zou dat nog terugkomen?). Als Salt vervolgens terug is bij de dagelijkse gang van zaken op een geheim CIA kantoor en eendimensionale Russische overloper Orlov alle geheimen van de voormalige Sovjet Unie op een bordje af komt leveren om Dag X (eerder al genoemd, later meer) in gang te zetten, is het al duidelijk. De plot in deze hoogdravende spionagethriller is bijzaak, de voornaamste verhaallijnen enkel in het leven geroepen om Jolie haar (eigen) stunts te laten doen het komende uur. Hoe dat uur in grote lijnen zal lopen, wordt ook aardig uitgetekend wanneer de ondervraagde collaborateur terloops vermeldt dat Salt de voornaamste dubbelspionne is van het haast fictieve Russische rijk van zijn beschrijving, dat qua samenzweerderige spookverhalen meer weg heeft van de USSR van Brezjnev dan de huidige republiek van Medvedev. Iets dat de scenaristen menen op te lossen door achter de schermen te verwijzen naar de recente mysterie rond de dood van voormalig veiligheidsdienstmedewerker Litvinenko. Één van de vele zaken die er huns inziens op wijst dat Russische ‘sleeper spies’ (undercover agenten die diep infiltreren in de maatschappij van vijandige naties en soms pas decennia later door het thuisland geactiveerd worden) wel degelijk los rond lopen. Of, zoals Jolie het zelf zegt, ‘Truth really is stranger than fiction.’
Verder geen gemis natuurlijk, een coherent script in een spionagethriller. De undercover actiefilm wordt echter wel erg snel onthuld zo, waardoor het verhaal – dat alle pretenties heeft van een ‘Manchurian Candidate’ maar alle uitwerking van ‘The Avengers’ – dat zich ontvouwt voornamelijk gebaseerd is op de actiestandjes van Jolie in strakke outfits en sexy choreografie. En minder op geloofwaardige perikelen op het hoogste niveau van spionage. Lara Croft in een schijnbaar intelligente en onnodig feministische reboot van ‘The Saint’ (of de andere politieke thrillers van regisseur Phillip Noyce, met Harrison Ford in de hoofdrol van CIA-analist Jack Ryan), had daarmee goed op het affiche gepast.
Enfin, de kijker wordt nog wat verder aan het handje genomen om hem/haar te laten verdwalen in het labyrint van de anno nu terecht uitgestorven Koude Oorlog thriller; de zoetsappige flashbacks waarin Salt over manlief droomt, haar bange blikken in de verhoorkamer (ze is of CIA-agente, of een mogelijk nog beter getrainde Russische dubbelspionne – hoe dan ook niet iemand die snel in paniek raakt) en het overuitleggerige van een Russische typecast die even komt vertellen hoe de vork in de steel zit, zorgen er gezamenlijk voor dat het verhaal effectief ingeleid wordt. Om de plot nog wat aan te dikken, beweert Orlov dat de USSR en het latere Rusland al sinds de jaren 50 (moord op JFK incluis) haar ‘slapende spionnen’ in de Amerikaanse maatschappij heeft, in koele afwachting van de eerdergenoemde Dag X: de dag dat alle geheim agenten, sommige al decennia undercover, de raderen in het voorheen communistische wiel laten draaien om de VS omver te werpen. Door zijn beschuldigingen aan het adres van Salt weet je dan niet meer wie je wel en niet kunt vertrouwen. Een nieuwe actieheld in het leven roepen, zeer waarschijnlijk in een eerste deel van een reeks à la Bourne, zonder dat de kijker weet voor wie je wel en niet kunt juichen, is niet iets waar de makers zich door gehinderd voelen. Is Salt de held van het verhaal? Moeten we Winter in de gaten houden (Liev Schreiber, de boosdoener in ‘The Manchurian Candidate’), de CIA-agent die zijn voormalig protegé op moet sporen om in de nasleep van Dag X een Derde Wereldoorlog te voorkomen? Of schotelt Orlov ons slechts halve waarheden voor in zijn alles onthullende verklaring? Ook het verhaal, in dienst van de actie hoogstandjes die Noyce wel degelijk op orde heeft, nodigt uit tot vragen. Hoe waarschijnlijk zijn de sleeper spies anno nu. Waarom een thriller met deze thematiek niet plaatsen in de periode waar het thuishoort? En in welke start van een oorlog is het überhaupt een goed idee eerst je eigen president om te brengen (de eerste missie van Dag X)? Heeft de geschiedenis niet bewezen dat iedereen vermoord kan worden, inclusief staatshoofden van supermachten? Is het daadwerkelijk nodig dat undercover agenten in het diepste geheim decennialang als Jan Modaal doorbrengen om vervolgens op de meest omslachtige wijze over te gaan tot hun dodelijke missies, terwijl je ook een scherpschutter op een balkon kan zetten? Het wankelende verhaal dient weliswaar enkel de liefhebber van Jolie’s fysiek en de fan van Bournesk vermaak, maar de megalomane onderdelen van Dag X zouden niet misstaan in een ouderwetse Bond – of beter, een nieuwe Austin Powers.
Het grootste manco is dan dat het gefundeerde afvallen van de verwikkelingen van deze onnodig aan het rijtje van Ethan Hunt, Jason Bourne en – treffender – John Steed toegevoegde spionne eigenlijk niet verder kan zonder het rijkelijk strooien met spoilers van een film die vorm voor inhoud plaatst. De misstappen, onwaarschijnlijkheden en MacGuyveriaanse stunts die eigenlijk nog maar op twee plaatsen werken (in de jaren 80 of in handen van de altijd met plezier parodiërende Jason ‘Transporter’ Statham) moet je daarom maar gewoon zelf gaan zien, en beoordelen. Zolang duurt-ie niet.
Robert Nijman
Waardering: 2.5
Bioscooprelease: 5 augustus 2010
DVD-release: 16 oktober 2013