Shadows in Paradise – Varjoja paratiisissa (1986)
Regie: Aki Kaurismäki | 76 minuten | komedie, romantiek | Acteurs: Matti Pellonpää, Kati Outinen, Sakari Kuosmanen, Esko Nikkari, Kylli Köngäs, Pekka Laiho, Jukka-Pekka Palo, Svante Korkiakoski, Mari Rantasila, Safka Pekkonen, Antti Ortamo, Mato Valtonen, Sakke Järvenpää, Ulla Kuosmanen, Neka Haapanen, Pentti Koski
‘Shadows in Paradise’ is de eerste film in de zogenaamde Proletarische trilogie van de Finse filmmaker Aki Kaurismäki. Een drietal wrange, droogkomische portretten van de arbeidersklasse in Finland. (‘Ariel’ (1988) en ‘The Match Factory Girl’ (1990) vormen respectievelijk het tweede en derde deel). Stuk voor stuk korte films, rond de zeventig minuten, die op trefzekere wijze het bleke bestaan van de onderste laag van de Finse samenleving in beeld brengen.
‘Shadows in Paradise’ begint met een sterfgeval als katalysator. Vuilnisophaler Nikander (Matti Pellonpää) treft zijn collega plots ineengestort naast de vuilniswagen. Abrupt komt er een einde aan de plannen om samen een bedrijfje op te starten, het enige sprankje hoop dat Nikander nog had om ooit iets anders van zijn repetitieve bestaan te maken. De ogenschijnlijk meegaande man wordt er roekeloos van. Na een vechtpartij belandt hij in de bajes, waar hij Melartin (Sakari Kuosmanen) leert kennen, een ruwe kerel – recht door zee – die hij de plaats van zijn overleden kameraad laat innemen.
Als vanzelfsprekend trekken ze met elkaar op, maar als Nikander afspreekt met supermarktcaissière Ilona (onweerstaanbaar vertolkt door Kaurismäki’s muze Kati Outinen) begint er toch iets te wringen tussen de twee. Nergens wordt echter iets concreet uitgesproken. De dingen gaan zoals ze gaan en echt directe communicatie is er niet of nauwelijks. Ook niet tussen Nikander en Ilona. Als ze al een gesprek voeren, kijken ze elkaar vooral niet aan. Toch kiezen ze ervoor om samen een toekomst te starten, een paradijs na te jagen.
Dat paradijs lijkt vooral verderop te liggen, aan de andere kant van de oceaan. Nikander volgt Engelse les en spreekt voortdurend zijn wens uit om naar Florida te gaan. Ilona wil vooral haar troosteloze bestaan ontvluchten en ziet Amerika als het beloofde land. De film mondt uit in volstrekt ongeloofwaardig Hollywoodsprookje en geeft op die manier op ludieke wijze forse kritiek op de valse verschijning die de Amerikaanse cinema in Kaurismäki’s ogen is.
De casting van de film is werkelijk fenomenaal. Pellonpää met zijn hangende snor en strak achterovergekamde haar en Outinen met haar blonde staart en veel te zwaar opgemaakte ogen vormen een prachtig droefgeestig stel. Kaurismäki’s minimalistische manier van filmen, waarbij veel gesuggereerd wordt, maar weinig getoond, maakt deze film tot een waar meesterwerk. Een veelbelovende jonge regisseur die al zo vroeg in zijn carrière een uiterst herkenbare stijl heeft weten te vinden – in retrospect maakt dat deze film nog bijzonderder. Een perfecte kennismaking met het werk van deze Finse meester.
Wouter de Boer
Waardering: 4.5
Bioscooprelease: 29 juli 1993