Son of Saul – Saul fia (2015)

Regie: László Nemes | 107 minuten | drama, oorlog, thriller, horror | Acteurs: Géza Röhrig, Levente Molnár, Urs Rechn, Todd Charmont, Jerzy Walczak, Sándor Zsótér, Marcin Czarnik, Amitai Kedar, Attila Fritz, Kamil Dobrowolski, Uwe Lauer, Christian Harting, Juli Jakab, Mendy Cahan, Eszter Csépai, Björn Freiberg, Rozi Székely

De stelling dat er na de Holocaust geen poëzie meer mogelijk is, is op twee manieren vatbaar. De eerste is dat na de genocide geen perfecte schoonheid meer kan bestaan. Kunst zal voor altijd omgeven worden door dat zwarte randje des doods. De tweede interpretatie gaat uit van het idee dat zoiets gruwelijks als de Holocaust, met zijn vernietigingskampen, zelf niet in beelden of geschreven teksten is onder te brengen. Kunst is onmachtig om een getrouwe representatie van de werkelijkheid te vormen. Ons eigen voorstellingsvermogen schiet eveneens tekort. Zo verlieten tijdens de Nederlandse voorpremière van ‘Son of Saul’ meerdere toeschouwers vroegtijdig de zaal vanwege de genadeloze intensiteit die de film tentoonspreidt. Terwijl de film, conform de twee bovenstaande interpretaties, feitelijk geen rechtstreekse verbeelding van de barbaarse vernietiging geeft.

Want ‘Son of Saul’, de Hongaarse debuutregisseur László Nemes won op het Filmfestival van Cannes meteen de publieksprijs, weet die directe confrontaties met de dood knap te omzeilen. De film begint geheel out-of-focus. Het waarnemingsvermogen van de toeschouwer is door die waas acuut beperkt. Dan komt er een vage omtrek richting de camera het beeld in lopen. De contouren krijgen steeds meer vorm, totdat er een man in volle scherpte te zien is. Ontmoet Saul (Géza Röhrig), een werkkracht van het Sonderkommando. In de vernietigingskampen van de Nazi’s zijn het mensen zoals hij, nog niet gebroken door de oorlog, die in ruil voor hun medewerking aan de Jodenvervolging zelf langer in leven mogen blijven. Saul is werkzaam in het kampcrematorium. Hij begeleidt de ongelukkigen die net met de trein zijn aangekomen naar de gaskamers, helpt ze met ontkleden en bergt na afloop de ontzielde lichamen.

De dagen zien er steevast hetzelfde uit. Er worden plannen beraamd voor een opstand, maar echt van de grond komen doen ze niet. Niet opvallen en hard werken is het devies. Alles met de hoop om in leven te blijven. Maar dan verandert alles wanneer een kind het gas lijkt te overleven. Het voorval trekt de aandacht van Saul. Hij herkent de jongen. Het is zijn zoon. Het kind komt na een korte strijd uiteindelijk toch te overlijden. Aansluitend wakkert het sterfgeval een lang vergeten vuur in Saul aan. Hij besluit een eervolle begrafenis voor het jongetje te regelen. Met de hulp van een rabbi probeert hij in het onafgebroken decor van vernietiging zijn ultieme levensdoel te vervullen.

De camera staat voor het grootste deel op het gezicht van Saul gericht. De achtergronden blijven daarbij grotendeels wazig. Alleen de indringende geluiden daveren zonder aarzeling door. De toeschouwer ziet daardoor vooral Sauls reacties, en de bijpassende emoties, op de gruwelijkheden. Op het niveau van betrokkenheid scoort de film daarom hoog, omdat niet zozeer zijn perspectief ons aangrijpt, maar vooral zijn diepgaande gevoelens. Zowel zijn pijn als volharding komen angstwekkend dichtbij. ‘Son of Saul’ slaagt er zeer sterk in om niet alleen het individuele lijden, maar ook de menselijke veerkracht inzichtelijk te maken. Zo gezien, met dat palet van emoties, is het niet vreemd dat mensen bij vertoning de zaal kunnen uitlopen. Intenser dan ‘Son of Saul’ worden ze namelijk zelden gemaakt.

Wouter Los

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 5 november 2015
VOD-release: 8 april 2016
DVD- en blu-ray-release: 8 april 2016