Synecdoche, New York (2008)

Regie: Charlie Kaufman | 124 minuten | drama | Acteurs: Philip Seymour Hoffman, Catherine Keener, Sadie Goldstein, Tom Noonan, Peter Friedman, Charles Techman, Josh Pais, Daniel London, Robert Seay, Michelle Williams, Stephen Adly Guirgis, Samantha Morton, Hope Davis, Frank Girardeau, Jennifer Jason Leigh, Paul Sparks, Emily Watson, Tim Guinee, Dianne Wiest

Caden Cotard staat voor de kunstenaar die schept omdat hij het echte leven niet aan kan. De hypochondrische toneelregisseur kan niet met het heden overweg – een schrijverskwaaltje; hij voert mensen uit zijn verleden op als personages in een megalomaan toneelstuk, en gaat relaties aan met de actrices die zijn voormalige geliefden spelen. Soms lopen die liefjes zélf nog rond op de set, een nagebouwd New York in een enorme fabriekshal.

Het zou zomaar een filmset kunnen betreffen van een regisseur op leeftijd die zijn eigen leven verfilmt; het zou ook allemaal uit de duim gezogen kunnen zijn. Of het leven van Caden in ‘Synecdoche, New York’ feit of fictie is, is dan ook niet van belang. Het begindeel van de film is lineair van karakter en het meest geslaagd. We zien een man die alles heeft, maar er niet van kan genieten; vlijmscherp en ontluisterend wordt in beeld gebracht hoe de depressiviteit van Caden hem zijn gezin kost; Philip Seymour Hoffman en Catherine Keener – als Caden’s echtgenote Adèle – laten zich hier van hun sterkste kant zien.

Wanneer de vrijgevochten en ambitieuze Adèle naar Berlijn vertrekt om daar – zonder Caden maar met dochter Olive – carrière te maken als miniatuurschilderes, zien we de eerste signalen van Kaufmaneske kijkersderegulering verschijnen: het huis van minnares Hazel (een sprankelende Samantha Morton) staat ‘virtueel’ in brand wanneer Caden en Hazel vrijen en een paar scènes verder is Adèle in de gezinssituatie vervangen door Claire (Michelle Williams) – een kindsterretje uit één van Caden’s toneelstukken, en heet zijn dochter Ariel.

In de acteursbiotoop van de fabriekshal lopen fictie en realiteit uiteindelijk naadloos in elkaar over, maar de film verandert door de typische Kaufman-ingrepen van een zwart-humoristisch gezinsdrama in een steriel bouwsel. Hinderlijk daarbij is dat de ‘echte’ personages constant voor de voeten worden gelopen door de ‘acteurs’ die hen vertolken, zonder dat het iets anders oplevert dan treurigheid en verwarring; als kijker raak je daardoor emotioneel verwijderd van Caden, een tragische maar sympathieke figuur. En het aanstekelijke sarcasme uit het eerste filmdeel keert niet meer terug.

Topacteurs als Hoffman (geknipt voor de rol van Caden), Keener, Morton en Emily Watson doen wat er op grond van hun talent en ervaring verwacht mag worden. De ontdekkingstocht van Kaufman eindigt echter in leegte: Caden kan alleen observeren; niet deelnemen. Er wordt nog een dubbelganger opgevoerd, die vervolgens ook weer gespeeld moet worden door een acteur in het uitzichtloze matroesjkapoppenspel van Kaufman en uiteindelijk neemt de inmiddels bejaarde Caden afscheid van zijn identiteit als regisseur door als schoonmaakster in het huis van zijn ex-vrouw te eindigen; dan is het postmodernistische spel met fictie en realiteit uit: iedereen kan iedereen zijn, maar niemand is iemand – even cynisch als nietszeggend.

Geef je over aan de labyrintische wereld van Charlie Kaufman en je geniet van een vindingrijk en onderhoudend spektakel; verbind er pretenties aan en het stort als een kaartenhuis in elkaar. In zijn regiedebuut stelt Kaufman zich prijzenswaardig kwetsbaar op en vergeleken met het pretentieuze ‘Synecdoche, New York’ lijken films als ‘Being John Malkovich’ en ‘Eternal Sunshine of the Spotless Mind’ – waarvoor hij de scenario’s schreef – slechts vormoefeningen. Een synecdoche is trouwens een stijlfiguur waarbij een deel voor het geheel kan gelden als ook andersom, zoals in ‘zielen’ wanneer we ‘mensen’ bedoelen.

Jan-Kees Verschuure

Waardering: 3

Bioscooprelease: 5 februari 2009