The Danube Exodus: The Rippling Currents of the River (2002)
Regie: Péter Forgács | documentaire
Een spannende ervaring. Je loopt de (film)zaal binnen en alles is anders dan je van een normaal bioscoopbezoek gewend bent. Wat onwennig ga je zitten op een daarvoor wel of niet bestemde roodgekleurde poef. Op een scherm zie je vijf verschillende zwart-wit projecties naast elkaar, die op het eerste gezicht niks met elkaar te maken lijken te hebben.
Er is geen stem die de beelden, door Forgács orchestraties genoemd, begeleidt. Enkel de rustige, melancholische muziek op de achtergrond die je meeneemt in de verhalen die de beelden lijken te vertellen. Het geheel doet tot dan toe nogal chaotisch aan en het is voor te stellen dat je geen geduld hebt om de andere twee installaties nog een kans te geven.
Wanneer je de eerste installatie echter toch tot je hebt laten komen, gelukkig mag je zo lang blijven zitten als je wilt, kun je een grote kaart aan de muur bekijken met een globale landkaart en informatie over gevluchte families erop. Nu begint het verband tussen de drie verhaallijnen al wat meer te dagen.
Of niet? Forgács beweert in aankondigingen van zijn project immers het onvergelijkbare met elkaar te vergelijken, wat suggereert dat het überhaupt de vraag is of er een relatie bestaat tussen de Joodse mensen die naar Palestina vluchten en de Duitse immigranten die juist terugwillen naar het Derde Rijk. Dit idee brengt je opnieuw in verwarring en deze verwarring schijn je volledig op eigen houtje, met als enig hulpmiddel nog de derde installatie, op te moeten lossen.
Bij deze derde installatie kun je per computer de verhalen en interviews met Joodse mensen of Duitse immigranten beluisteren en bekijken door middel van touchscreens. Het is prettig dat je, wanneer het verhaal of gesprek je even niet aanstaat, je gewoon naar een ander scherm kunt ’touchen’. Al snel besef je daarentegen dat je er echt even voor moet gaan zitten en toch echt een aantal verhalen daadwerkelijk af moet luisteren om een duidelijk beeld te krijgen van de gebeurtenissen.
En dat is zeker de moeite waard. Forgács plaatst de geschiedenis hier in een totaal nieuw perspectief, door de bezoeker zijn eigen verhaal samen te laten stellen met de found footage en het materiaal dat hij zelf opgenomen heeft. Je voelt je snel betrokken bij het verleden van deze Joodse of Duitse vluchtelingen, doordat zij niet alleen de gruwelen van die tijd benadrukken, maar ook de gelukkige momenten die zij beleefden: ‘We dansten heel de nacht door op de boot en zwommen in het bier.’
De kritische noot dat de tentoonstelling wel een beetje een rommelig voorkomen heeft zou Forgács wellicht afdoen met een opmerking als ‘Aan hapklare brokken heeft een toeschouwer niks, hij moet zelf orde scheppen in de chaos van de wereld’.
Een leerzame tentoonstelling, waardoor je je met wat geduld hier en daar mee kunt laten voeren en geraakt kunt voelen door een geschiedenis die nog niet eerder het daglicht had gezien.
Jard Diederiks