Tinker Tailor Soldier Spy (2011)
Regie: Tomas Alfredson | 127 minuten | thriller | Acteurs: Tom Hardy, Gary Oldman, John Hurt, Ciarán Hinds, Benedict Cumberbatch, Mark Strong, Colin Firth, Toby Jones, Stephen Graham, Stephen Rea, Simon McBurney, Roger Lloyd-Pack, Amanda Fairbank-Hynes, Kathy Burke, Laura Carmichael, Jamie Thomas King, Konstantin Khabenskiy, David Dencik, Christian McKay
John le Carré kun je met een gerust hart de koning van de spionageverhalen noemen. De Engelsman diende zelf ooit bij de MI6 (de Britse geheime dienst), ten tijde van de Koude Oorlog, en weet dus uit eerste hand hoe het er achter de schermen aan toegaat. Zijn schrijfstijl is in zekere zin een kritiek op de talrijke en succesvolle James Bond-boeken. Zijn hoofdpersonen zijn heel wat minder heroïsch, maar juist door hun zwaktes zijn ze ook menselijker. Neem bijvoorbeeld George Smiley, het centrale personage in vijf boeken van Le Carré dat in totaal in maar liefst acht van zijn boeken voorkomt. Smiley is een ingetogen man van middelbare leeftijd, die niet gauw met een wapen zal zwaaien, maar puur op zijn doortastendheid en intelligentie vertrouwt. Misschien klinkt dat niet echt ‘spannend’ in vergelijking met James Bond, maar George Smiley blijkt een bijzonder intrigerende figuur. Zeker als hij, zoals in ‘Tinker Tailor Soldier Spy’ (2011) van de Zweedse cineast Tomas Alfredson, geportretteerd wordt door de geweldige Gary Oldman. Zou dit dan eindelijk die eerste Oscar worden die de Britse kameleon al jaren verdient?
Scenarioschrijvers Peter Straughan en zijn helaas te vroeg gestorven echtgenote Bridget O’Connor bewerkten de roman van Le Carré tot een strak en zeer effectief. Ze lieten het oorspronkelijke verhaal grotendeels intact. Ze schoven een beetje met de tijd, veranderden enkele locaties en voegden hier en daar een scène toe. Het koude Oorlog-decor bleef uiteraard onveranderd. Control (John Hurt), de hoge baas van de MI6 – door Le Carré meestal ‘The Circus’ genoemd -, stuurt agent Jim Prideaux (Mark Strong) op een geheime missie naar Boedapest; hij moet een Hongaarse generaal zien om te praten. Bij de MI6 blijkt een spion te zitten, op een prominente plek binnen de organisatie, die cruciale informatie doorspeelt naar Karla, de Russische meesterspion, en deze generaal weet wie dit is. Deze geheime missie gaat echter mis en Prideaux verdwijnt van het toneel. Niet lang daarna overlijdt Control. George Smiley (Gary Oldman), een gepensioneerde meesterspion, is nu de aangewezen persoon om de verklikker te ontmaskeren. Er zijn vijf verdachten: carrièrejager Percy Alleline (Toby Jones), dandy Bill Haydon (Colin Firth), de ogenschijnlijk onaantastbare Roy Bland (Ciaran Hinds), de geniepige Toby Esterhase (David Dencik) en Smiley zelf. Omdat hij de hulp nodig heeft van iemand binnen MI6 vraagt hij de jonge Peter Guillam (Benedict Cumberbatch) om hem te helpen.
In 1979 maakte de BBC samen met Paramount al eens een miniserie van ‘Tinker Tailor Soldier Spy’, met Alec Guinness in de rol van Smiley. In die tijd was de Koude Oorlog nog volop aan de gang en het Watergate-schandaal lag de mensen nog vers in het geheugen. Erg veel vertrouwen in de geheime dienst was er niet: iedereen kon een verrader zijn, vooral degene van wie je dat het minste verwachtte. Die Koude-Oorlog-sentimenten zijn inmiddels weggeëbd, wat ‘Tinker Tailor Soldier Spy’ in eerste instantie een melancholisch period piece maakt. De film is echter veel meer dan dat. Aan de hand van het spionageverhaal maakte Alfredson – die internationaal doorbrak met ‘Let the Right One In’ (2008) – een uiterst precieze karakterschets van Smiley. Het was een geniale zet om deze oer-Britse film door een Zweed te laten regisseren. ‘Tinker Tailor Soldier Spy’ is opmerkelijk toonvast. Natuurlijk moet in het eerste half uur een en ander uiteengezet worden, waardoor het even duurt om op gang te komen, maar Alfredson doet dit – samen met zijn vertrouwde cameraman, de Nederlander Hoyte van Hoytema – met oogstrelende visuele hoogstandjes en vertrouwende op een briljante cast (met naast genoemde namen ook fijne rollen van Tom Hardy, Kathy Burke en Stephen Graham).
In feite is het ‘whodunnit’-element ondergeschikt aan de sfeer- en karakterschets. Alfredson dompelde zijn film in een sfeervolle, rauwe gloed van bruintinten die de kijker terugbrengen naar de jaren zeventig. De stemmige, licht jazzy en tegelijk onheilspellende soundtrack van Alberto Iglesias doet de rest. Melancholie is vervlochten met de paranoia van de Koude Oorlog en de eenzaamheid van de spionnen ‘in het veld’, wat zorgt voor constante onderhuidse spanningen. De toon wordt gezet met de zenuwslopende openingsscène in Boedapest, die de opmaat vormt voor wat er komen gaat. George Smiley is andere koek dan James Bond of Jason Bourne; zijn manier van werken is even effectief maar een stuk realistischer. Bij hem heb je echt het gevoel dat je over zijn schouders meekijkt en zijn spanningen zelf ervaart, als je je eraan overgeeft tenminste. ‘Tinker Tailor Soldier Spy’ bewijst dat je niet per se een actieheld nodig hebt om een adembenemende spionagethriller te maken.
Patricia Smagge
Waardering: 4.5
Bioscooprelease: 15 december 2011
DVD- en blu-ray-release: 30 mei 2012