Whale Shark – Natural World Collection: Waterworld: The Whale Shark (2008)
Regie: Emma Ross | 50 minuten | documentaire
Een grotere vis dan een volgroeide walvishaai zul je vandaag de dag in aardse wateren niet meer tegenkomen. Hoe groot deze gespikkelde superhaaien precies kunnen worden is nog onderwerp van debat, maar de betrouwbaarste schattingen gaan uit van vijftien en misschien wel bijna twintig meter. Ondanks hun vaak ontzagwekkende grootte, kun je met een gerust hart een duik nemen als je op een tropische bestemming ooit een walvishaai mocht tegenkomen. Walvishaaien beschikken namelijk niet over angstaanjagende rijen grote, messcherpe tanden waarmee ze grote prooidieren kunnen verscheuren, maar voeden zich vooral met plankton en kleine visjes. De walvishaai zwemt tijdens het foerageren met opengesperde mond. Na de bek weer gesloten te hebben, filtert hij het water met speciale structuren rond zijn kieuwen. Hierin blijven kleine vissen, plankton en pijlinktvisjes hangen. Het zeewater verlaat het lichaam weer door de kieuwen. De walvishaai kan per uur ongeveer zesduizend liter water verwerken. Het zijn zachtaardige reuzen die zich vaak zelfs op hun gemak lijken te voelen in de nabijheid van snorkelaars of duikers. Alleen voor de staart moet je oppassen, want een onbedoelde klap kan voor een relatief nietig wezen als een mens uiteraard verstrekkende gevolgen hebben.
‘Whale Shark’ maakt duidelijk dat walvishaaien niet alleen groot zijn, maar ook nog steeds een deels onopgelost raadsel voor de wetenschap vormen. De documentaire volgt Mark Meekan, een Australische bioloog die het grootste deel van zijn tijd wijdt aan het bestuderen van de grootste vis ter wereld. Zijn uitvalsbasis is Ningaloo Reef, een uitgestrekt rifsysteem in het westen van Australië en een van de weinige plaatsen waar de walvishaaien zich gedurende een paar maanden per jaar (meestal van maart/april tot juni/juli) in groten getale laten zien om zich te voeden met de ei- en zaadcellen van de talloze koralen die zich in die tijd van het jaar massaal storten op het produceren van nageslacht. ‘Whale Shark’ biedt dan ook een interessant kijkje in de keuken van een bevlogen onderzoeker wiens werk in veel opzichten essentieel is voor de toekomst van de walvishaai. Want hoewel exacte gegevens over de grootte van de mondiale populatie nog ontbreken, is het wel duidelijk dat we te maken hebben met een bedreigde diersoort. De constatering van Mark dat de gemiddelde lengte van zijn studieobjecten met de jaren significant geslonken is, vormt een verontrustend signaal dat met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid wijst op overbevissing. “Een groot probleem, want walvishaaien worden heel oud en zijn pas rond hun dertigste geslachtsrijp. Ze planten zich dus heel langzaam voort en doen er erg lang over om volwassen te worden. Het spreekt voor zich dat grote verliezen daarom een desastreuze uitwerking op de populatie hebben.”
Qua vorm en inhoud is ‘Whale Shark’ een geslaagde combinatie van harde wetenschap en betoverend mooie onderwatercinematografie. Onder het kijken leer je veel over de mysterieuze walvishaai, maar kun je zo nu en dan ook heerlijk wegdromen bij mooie beelden van walvishaaien, zeeschildpadden en andere dieren die de diepblauwe wateren van het zuidelijk halfrond doorkruisen. Het spontane enthousiasme van Mark Meekan, dat hij getuige de filmbeelden ook al op zijn zesjarige zoontje heeft overgedragen, werkt bovendien aanstekelijk. De oprechte fascinatie van Mark voor ‘zijn’ walvishaaien maakt duidelijk dat het leven van een mens veel rijker is als hij de verwondering en nieuwsgierigheid uit zijn kindertijd weet te bewaren en meeneemt naar het soms afstompende stadium van onverschillige volwassenheid. ‘Whale Shark’ is een fascinerend, fraai en met veel interessante wetenswaardigheden doorspekt portret van een even mysterieuze als betoverende zeegigant. Een wezen dat dankzij het werk van Mark Meekan en gelijkgestemde onderzoekers hopelijk ook voor toekomstige generaties behouden blijft.
Frank Heinen