Ganges (2007)

Regie: Tom Hugh-Jones | 150 minuten | documentaire | Verteller: Sudha Bhuchar

De legendarische Ganges is een van de bekendste rivieren ter wereld. De rivier ontspringt hoog in de bergen, in de Indiase Gangotri-gletsjer om precies te zijn, en mondt uit in de Golf van Bengalen. Volgens de hindoes is de machtige rivier een rechtstreeks geschenk van de goden. Volgens de mythologische overlevering stond de stroomgodin Ganga aan de basis van het ontstaan van de Ganges. Ganga ontstond uit een teen van Vishnoe en leefde aanvankelijk in de hemel. Maar toen de aarde overvol raakte van de as van de doden, verzocht de aardse wijze Bhagiratha de goden om Ganga’s reinigende water over de aarde te laten stromen. Maar de rivier dreigde de hele aarde te overstromen, waarop Shiva toestond dat het water op zijn hoofd uitstroomde wanneer hij weer eens zat te mediteren op de berg Kailasa. Na een aantal jaren in Shiva’s weelderige haardos te hebben doorgebracht, splitste de rivier zich uiteindelijk in zeven stromen die over de aarde uitvloeiden en aan de wieg stonden van het machtige netwerk van de Ganges en haar machtige zijrivieren.

Vandaag de dag is de Ganges de levensader van grote delen van het Indiase subcontinent. Bijna tien procent van de wereldbevolking leeft langs of nabij het stroomgebied van de rivier en haar talloze zijtakken. Niet alleen de mensen, maar ook de rijke flora en fauna van India profiteren van de aanwezigheid van de Mama Ganga. Denk aan intrigerende natuuriconen als de tijger, de Indische neushoorn of de Indische olifant, maar ook een breed scala aan vogels, reptielen, planten en ongewervelde dieren. Met de documentairereeks ‘Ganges’ probeert de befaamde natuurhistorische afdeling van de BBC een levendig beeld te schetsen van de Ganges en de manier waarop de machtige rivier het leven aan haar boorden concreet vormgeeft. De serie is onderverdeeld in drie episodes. Het eerste deel verkent de oorsprong van de Ganges, zowel in mythologisch als geografisch opzicht. Unieke beelden van zeldzame bergbewoners als de sneeuwluipaard en de lammergier, die de machtige delen van de Himalaya bewonen waar de Ganges begint aan haar lange reis, versmelten met een meeslepende vertelling over de mythologische en geografische oorsprong van de rivier.

Het tweede deel voert de kijker verder mee stroomafwaarts en is vooral gericht op de eeuwenoude relatie tussen mens en natuur die zo kenmerkend is voor het Indiase subcontinent. Het hindoegeloof is spiritueel erg nauw met de natuur verbonden, een kenmerk dat eeuwenlang een vreedzame co-existentie tussen mens en dier garandeerde. Goden als Hanoeman (aap) en Ganesh (olifant) nemen op afbeeldingen bijvoorbeeld standaard de gedaante van een dier aan. De respectvolle houding ten opzichte van de natuur kreeg een eerste deuk toen India in handen kwam van de Mogols, die de rijke wildstand vooral zagen als een onuitputtelijke bron voor de plezierjacht. Maar de natuurlijke schatten van India kregen de zwaarste klappen toen de Britten het land koloniseerden. De plezierjacht werd verder geïntensiveerd, terwijl de bossen massaal moesten wijken voor landbouwgebieden en theeplantages. Het tweede deel van ‘Ganges’ laat op gebalanceerde en sublieme wijze zien hoe delicaat de balans tussen ‘beschaving’ en wilde natuur is in een dichtbevolkt, economisch expanderend land als India.

Het laatste deel van de documentairereeks concentreert zich vooral op de immense delta die het einde van het stroomgebied van de Ganges markeert. In Bangladesh heeft zich in de zogenaamde Sundarbans zelfs een uniek ecosysteem ontwikkeld: een mangrovewoud met een ongekend hoge tijgerdichtheid. Tijger en mens leven hier zij aan zij, met alle risico’s van dien. Behalve unieke tijgerbeelden toont het sluitstuk van de serie ons ook hoe de Ganges uitdijt als de jaarlijkse moessonregens arriveren en hoe de mensen in de Golf van Bengalen op grotendeels zelfvoorzienende wijze leven van de rivier en haar seizoensgebonden grillen weerstaan. De leefwijze van de plattelanders die hun levens slijten in de Sundarbans en de Golf van Bengalen wordt opvallend neutraal en objectief geportretteerd. Geen overdreven romantisering die de geneugten van het eenvoudige leven op een voetstuk plaatst, maar zeker ook geen badinerend toontje dat de westerse technocratie als de ultieme en superieure inrichtingsvorm van land en samenleving presenteert.

‘Ganges’ heeft nagenoeg al de kenmerken die we associëren met een kwaliteitsproductie van de natuurhistorische filmafdeling van de BBC. Prachtige, epische beelden, veel oog voor detail en een heldere, meeslepende en wetenschappelijk onderbouwde verhaallijn. Bovendien brengt ‘Ganges’ een geoliede synthese tussen twee werelden tot stand: de wereld van de wilde natuur en het domein van de mens, die de Ganges al eeuwenlang aanbidt als een heilige rivier, vooral omdat miljoenen individuen die aan haar oevers leven voor hun levensonderhoud direct afhankelijk zijn van de machtige waterweg.

Frank Heinen