Gentleman’s Agreement (1947)

Regie: Elia Kazan | 118 minuten | drama | Acteurs: Gregory Peck, Dorothy McGuire, John Garfield, Celeste Holm, Anne Revere, June Havoc, Albert Dekker, Dean Stockwell, Jane Wyatt, Nicholas Joy, Sam Jaffe, Harold Vermilyea, Ransom M. Sherman

Voor wie de oorlog niet heeft meegemaakt is het moeilijk voor te stellen dat in de jaren na de holocaust er nog altijd veel (verborgen) antisemitisme was. Joden hadden meer moeite om een baan of een huis te vinden en werden met de nek aangekeken. Er waren op diverse plaatsen zogenaamde herenakkoorden gesloten; ongeschreven wetten die het joden (en ook zwarten) verbood om daar te wonen of te werken. Pure discriminatie, zeggen we nu. Maar toen was het niet zo vanzelfsprekend dat mensen er hun mening over durfden te geven. Juist daarover gaat de film ‘Gentleman’s Agreement’ van regisseur Elia Kazan. De film is gebaseerd op de gelijknamige roman van de joodse schrijfster Laura Z. Hobson, die de antisemitische gevoelens aan den lijve ondervond. Moss Hart bewerkte haar verhaal tot een voor die tijd confronterend script.

Phil Schuyler Green (Gregory Peck) is een freelance-journalist die de opdracht aanneemt voor het liberale tijdschrift Smith’s Weekly een serie artikelen te schrijven over antisemitisme. Om een zo origineel en realistisch mogelijk beeld te krijgen besluit hij zich acht weken lang voor te doen als jood. Dat kan prima, aangezien hij net van Californië naar New York verhuisd is en de mensen hem daar toch nog niet kennen. Gedurende de periode loopt hij tegen alle vooroordelen op die hij verwacht had. Zo waarschuwt een dokter hem voor de praktijken van ‘sommige’ joodse medici en wordt hij afgewezen als hij ergens solliciteert met een joods klinkende naam. Phil is niet alleen bezig met informatie te verzamelen voor zijn artikel; hij trekt ten strijde tegen het onrecht. Daarbij richt hij zich met name op die mensen die antisemitisme afkeuren maar er niets tegen doen. Daardoor komt hij in conflict met zijn geliefde Kathy (Dorothy McGuire), het schoolvoorbeeld van hypocrisie en nota bene degene die met het idee voor het verhaal kwam…

Het is opvallend dat juist de controversiële regisseur Elia Kazan deze film maakte over principes en tolerantie, aangezien hij vijf jaar na het uitbrengen van ‘Gentleman’s Agreement’ een van de mensen was die zijn collega’s verried aan de House of Un-American Activities Committee (de communistenjagers), waardoor zij op een zwarte lijst kwamen te staan. Dat werd hem onder de vakbroeders uiteraard niet in dank afgenomen. Ondanks alles bleef Kazan zich als regisseur bewijzen met geweldige films als ‘On the Waterfront’, ‘A Streetcar Named Desire’ en ‘East of Eden’. Toch vergat men nooit wat hij had gedaan; toen hij in 1999 – 47 jaar na dato – een Ere-Oscar kreeg voor zijn gehele oeuvre waren er heel wat mensen in de zaal die weigerden hem een staande ovatie te geven.

‘Gentleman’s Agreement’ is misschien een wat gedateerde film, maar ook anno 2007 is discriminatie nog altijd aan de orde van de dag. In de film worden vrijwel alle mogelijke vormen van discriminatie waar de joden toentertijd tegenaan liepen getoond. Zo wordt Phil weggestuurd van een luxe hotel als hij aangeeft joods te zijn, zogenaamd omdat er geen kamers meer vrij waren. Maar toen men nog niet wist dat hij joods was, was er nog genoeg plek. Ook de zelfhaat onder joden komt aan bod, gepersonifieerd door Phils secretaresse Miss Wales. Maar de grootste nadruk wordt gelegd op de mensen die antisemitisme wel afkeuren maar hun mond houden als ze ermee geconfronteerd worden. Mensen die door hun passiviteit de jodenhaat alleen maar aanzwengelen, zou je kunnen zeggen. Mensen dus als Phils vriendin Kathy.

Dorothy McGuire heeft de ondankbare taak deze hypocriete dame gestalte geven. Ze doet dat helemaal niet slecht, maar Kathy blijft een onsympathiek personage. Je snapt als kijker niet dat Phil haar de voorkeur geeft boven zijn veel leukere collega Anne (Celeste Holm, die voor haar rol een Oscar voor beste bijrol kreeg). Zij heeft een open mind en is wars van vooroordelen. Een vrouw die dus veel beter bij hem past. Gregory Peck is solide als Phil, een rol die hem op het lijf geschreven is en veel weg heeft van Atticus Finch, het personage dat Peck speelde in ‘To Kill a Mockingbird’. Zo politiek correct als Phil zijn er maar weinig, en af en toe neigt zijn verhaal over sociale gelijkheid wel erg naar een preek, maar daar kan Peck verder weinig aan doen. Het staat zo in het script. Interessante bijrollen zijn er van een indrukwekkende John Garfield als Phils joodse vriend die de klappen van de zweep kent en niet onder de indruk is van Phils strijd, Anne Revere als Phils moeder en een piepjonge Dean Stockwell als Phils zoontje Tommy.

‘Gentleman’s Agreement’ kreeg acht Oscarnominaties en verzilverde er drie (beste film, beste regie en beste vrouwelijke bijrol). Filmcritici waren laaiend enthousiast. Mensen werden aan het denken gezet over hun eigen passiviteit waar het discriminatie betreft en op die manier zou je kunnen zeggen dat de film effect heeft gehad. Een knap staaltje naoorlogse cinema van de hand van een van de meest controversiële maar tevens meest talentvolle regisseurs van Hollywood.

Patricia Smagge

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 14 juni 1951