Les démoniaques (1974)

Regie: Jean Rollin | 91 minuten | horror | Acteurs: Lieva Lone, Patricia Hermenier, John Rico, Willy Braque, Paul Bisciglia, Louise Dhour, Ben Zimet, Mireille Dargent, Miletic Zivomir, Isabelle Copejans, Yves Collignon, Véronique Fanis, Monika, Jacqueline Priest, Anna Watican

Deze film expressionniste is een horrorfilm van de Franse regisseur Jean Rollin, maar het is de vraag of het de gemiddelde horrorliefhebber biedt wat op grond van de verhaallijn verwacht mag worden. Deze film staat vooral in het teken van stijl en sfeer en het langdurig laten voortbestaan daarvan, met daarbinnen regelmatig de weergave van surrealistische beelden. De verhaallijn en de logica zijn in deze film van ondergeschikt belang en het een en ander zal dan ook veelvuldig vragen oproepen bij de kijker.

De film begint met de introductie van een groep van vier strandjutters die de booswichten in het verhaal zijn. De weinig vleiende beschrijvingen die er van ze worden gegeven blijken al snel juist te zijn wanneer ze na de nodige mishandelingen de twee schipbreukelingen op het strand achterlaten. En vanaf hier begint het vreemd en grillig karakter van de film naar voren te komen. Zijn de twee meisjes werkelijk dood? Volgens de officiële synopsis van deze film zijn ze direct vermoord, maar in dat geval zijn de verdere ontwikkelingen in het verhaal onbegrijpelijk. Het lijkt er dan ook meer op dat de dronken strandjutters hen voor dood hebben achtergelaten en dat hun geestverschijningen aan de strandjutterskapitein slechts door zijn dronkenschap veroorzaakt worden.

Ook verdere ontwikkelingen en beelden roepen vragen op. Kan een als clown verkleed persoon werkelijk de dorpelingen op afstand houden van de ruïnes? En waarom zou dit nodig zijn als daar al in geen honderd jaar iemand geweest is? Waar komen de clown en de cipier van de vampier zijn graftombe vandaan? Hoe houden ze zich in de ruïnes in leven? Is het niet logischer dat de vampier na eeuwenlange opsluiting meer interesse heeft in het bloed van de schipbreukelingen dan dat hij zijn krachten aan hen overdraagt? Waarom nemen de twee schipbreukelingen niet wraak op de jutters wanneer ze met de krachten van de vampier oog in oog met hen staan? Waarom keren ze in plaats daarvan doelloos naar de ruïnes terug? Rollin lijkt niet al te veel te malen om de logica binnen zijn verhaallijn en doet ook geen moeite een verklaring voor diverse onduidelijkheden te geven. Wat in de film voorop lijkt te staan is de creatie van stijl- en sfeervolle beelden waarbij met name ook veel aandacht wordt besteed aan de zieleroerselen van diverse personages. Gecombineerd met het erg trage tempo van de film en een herhaaldelijk aparte belichting en cameravoering resulteert dit weliswaar in een qua stijl en opgeroepen sfeer geslaagde film, maar achter de waarschijnlijkheid en de logica van het een en ander en achter het handelen van diverse personages kunnen wel wat vraagtekens geplaatst worden.

Daarnaast lijkt in deze film herhaaldelijk sprake van symboliek te zijn, waar in een aantal gevallen toch iets geheel anders achter blijkt te zitten. Het Dracula-poppetje is geen verwijzing naar de vampier in de ruïnes, maar volgens Rollin zelf is dit poppetje slechts in de film opgenomen zodat Rollin zelf in het boek zou worden vermeld dat een van de aanwezige acteurs over Dracula in the cinema aan het schrijven was. Ook blijkt er achter de rode broek en rode pruik van de clown geen verwijzing naar wat dan ook te zitten, maar is dit slechts in het leven geroepen om de bewegingen van de clown ten opzichte van de statische achtergrond visueel als een des te duidelijker contrast uit te laten komen ( …move the clown with two red spots in that place where everything is immobilestartling effect, visually). Ook bij andere beelden lijkt er sprake te zijn van symboliek, maar is dit niet altijd het geval. In een trage en grillige film als deze waarin regelmatig surrealistische beelden voorkomen kan het zoeken naar de betekenis achter symbolen inderdaad interessant zijn. Maar wanneer het een en ander door de regisseur in het leven is geroepen op grond van indrukken van het ogenblik, door ter plekke ontstane improvisaties of door zaken die rond de fabricage van de film op het moment zelf een rol spelen en er dus voor de gemiddelde kijker geen afdoende verklaring voor is te vinden, maakt dat het wel tot een moeilijke film, hoewel het grillige en vreemde karakter ervan er wel mee door wordt onderstreept.

Identificatie met de hoofdpersonen komt nauwelijks tot stand. Het lijkt er aanvankelijk op dat de twee schipbreukelingen de sympathie van de kijker moeten oproepen door de gruwelijkheden die ze moeten ondergaan. Maar ze zijn en blijven kleurloos, verliezen hun spraakvermogen en bewegen zich voornamelijk houterig en met wezenloze gezichtsuitdrukkingen door de film zodat mogelijkheden tot identificatie of medeleven zo goed als niet aanwezig zijn. De film concentreert zich daarnaast voor het grootste deel op de strandjutters, waarbij Rollin vooral interesse lijkt te hebben in de motieven, gemoedstoestanden en gewelddadige wreedheden van deze booswichten. Maar ze komen enkel negatief over, sympathie is niet voor ze op te brengen en hun gewelddadige en gewetenloze handelingen zullen enkel een afstotende werking op de kijker hebben. Rollin had er goed aan gedaan om, als het tenminste in zijn bedoeling heeft gelegen om medeleven van de kijker aangaande welk personage dan ook op te roepen, bij de uitwerking van de diverse karakters een andere aanpak te hanteren.

Ook het veelvuldig vrouwelijk naakt valt op. De diverse vrouwelijke personages lijken er een roeping in te hebben gevonden om met de regelmaat van de klok uit de kleren te gaan of toch minstens zo weinig mogelijk verhullende kleding te dragen. De vraag rijst echter snel of en in hoeverre het een en ander functioneel is. Het lijkt erop dat de naaktscènes zijn toegevoegd om de interesse van de (vooral mannelijke) kijker te wekken in een tijd dat porn wasnt here yet, but you could feel it was on its wayyou had to promise a few scenes would be on the edge. En inderdaad komt het een en ander meestentijds vooral over als een nogal plichtmatig ingelast gebeuren in een tijd dat de grenzen aangaande erotiek in films nog werden afgetast. Wat daarnaast ook gedateerd overkomt is het horrorgehalte in deze film. Hoewel met name de wandaden van de strandjutters gruwelijk genoeg zijn, is de horror in deze film niet te vergelijken met de horror zoals de gemiddelde horrorliefhebber die zal kennen uit andere horrorfilms van verschillende makelij van al tientallen jaren voordat deze film gemaakt werd.

Dit is een film die op de gemiddelde kijker als een moeilijke film over zal komen. Langdurige stijl- en sfeervolle scènes zijn er genoeg, mede door het gebruik van diverse surrealistische beelden, maar het is de vraag of dit genoeg is om de aandacht van de gemiddelde kijker vast te houden. Dit met name door het trage tempo van de film, de vraagtekens die achter diverse situaties en gebeurtenissen en het ontbreken van logica geplaatst kunnen worden, het ontbreken van mogelijkheden tot identificatie of medeleven, en het gebruik van symboliek waar in een aantal gevallen door de gemiddelde kijker geen of maar moeilijk een betekenis aan kan worden toegekend. Voor dit soort films geldt dat de kijker ervan moet houden of er minstens voor open moet staan. Naar verluidt is dit Rollins beste film, en daarom met name aan te raden voor zijn fans en voor de overige liefhebbers van expressionistische en surrealistische films.

Frans Buitendijk