Taxi to the Dark Side (2007)

Regie: Alex Gibney | 106 minuten | documentaire | Met: Alex Gibney, Brian Keith Allen, Moazzam Begg, Willie Brand, George W. Bush, Dick Cheney, Jack Cloonan, Damien Corsetti, Thomas Curtis, Greg D’Agostino, Carlotta Gall, Tim Golden, Gita Gutierrez, Scott Horton, John Hutson, Maan Kaassamani, Eric Lahammer, Carl Levin, Alfred W. McCoy, Alberto J. Mora, Anthony Morden, Karyn Plonsky, Clive Stafford Smith, Lawrence Wilkerson, Tom Wilner, John Yoo

Niet de gedoodverfde favoriet ‘Sicko’ van Michael Moore, maar Alex Gibney’s ‘Taxi to the Dark Side’ werd tijdens het jaarlijkse Oscargala bekroond tot de beste documentaire gemaakt in het jaar 2007. Aan de ene kant is dat verrassend te noemen, aan de andere kant ook weer niet, aangezien kort voor de uitreiking van de Academy Awards de discussie over de vaak dubieuze ondervragingstechnieken die het Amerikaanse leger hanteert in zijn rigoureuze strijd tegen het terrorisme weer aanzwengelde. In dat licht gezien is het een voor de hand liggende keuze om de uitstekende en onthullende documentaire van Gibney te bekronen. ‘Taxi to the Dark Side’ maakt deel uit van de serie ‘Why Democracy’, bestaande uit tien documentaires van filmmakers uit verschillende delen van de wereld die de betekenis en het functioneren van de bestuursvorm democratie onderzoeken.

Gibney droeg zijn Oscar op aan Dilawar, de onschuldige Afghaanse taxichauffeur die de rode draad vormt in ‘Taxi to the Dark Side’. Dilawar, door zijn familie en dorpsgenoten omschreven als een eerlijke en vriendelijke man, is een van de meer dan honderd (and still counting…) gevangenen die onder verdachte omstandigheden in detentie van de Verenigde Staten zijn gestorven tijdens de War on Terror. Waarom juist híj er door de Amerikanen is uitgepikt is een raadsel. Ook de drie passagiers die hij vervoerde werden opgepakt. Zonder enige vorm van proces belandden ze allen in de gevangenis op de Amerikaanse militaire luchtbasis van Bagram. Vijf dagen na zijn arrestatie sterft Dilawar op mysterieuze wijze in zijn cel. Hij blijkt niet de eerste te zijn – sterker nog: in diezelfde week was al een andere gevangene gestorven. Autopsie wijst uit dat zowel de taxichauffeur als het andere slachtoffer zijn overleden aan letsel dat in de gevangenis door Amerikaanse soldaten is toegebracht…

Regisseur Gibney reconstrueert in ‘Taxi to the Dark Side’ de laatste weken van Dilawars leven en maakt op confronterende wijze duidelijk hoe beslissingen in de top van de Amerikaanse regering hebben geleid tot de dood van deze onschuldige taxichauffeur, die symbool staat voor honderden gevangenen in Afghanistan en Irak en op de beruchte marinebasis Guantanamo Bay. Gibney toont aan hoe in de Amerikaanse democratie, met steun van de justitiële tak van het Witte Huis, het Congres het systematisch martelen van oorlogsgevangenen goedkeurt, daarbij het Verdrag van Genève negerend. De film onderzoekt bovendien hoe marteling als ondervragingstechniek werd geïntroduceerd in verschillende Amerikaanse gevangenissen en black-spots en welke sleutelfiguren in de regering Bush daarbij een rol speelden. Mensen als Donald Rumsfeld, de voormalige minister van defensie, en zijn adviseurs worden daarin niet gespaard.

Gibney laat verder zien dat Dilawar niet het enige slachtoffer is; de film toont de verwoeste levens van lokale families en Moazzam Begg, een voormalige gevangene die de martelingen in Bagram en Guantanamo Bay wél heeft overleefd, vertelt hoe de gevangenschap zijn leven heeft beïnvloed. Maar ook de Amerikaanse soldaten die de martelpraktijken op hun geweten hebben komen aan het woord, waarbij de vraag wordt gesteld of je altijd maar blindelings de orders van hogerhand moet opvolgen of ook je eigen gevoel mag laten spreken. Dat zij de dood van onschuldige mensen op hun geweten hebben, gaat ook de soldaten niet in de koude kleren zitten, blijkt al gauw. Al blijf je je afvragen waarom niemand aan de bel heeft getrokken toen werd gesommeerd om gevangenen urenlang aan hun armen op te hangen en hen herhaaldelijk in knieholtes en in hun zij te slaan…

Filmmaker Alex Gibney maakte eerder furore met ‘Enron: The Smartest Guys in the Room’, over de schandalen rond de Amerikaanse energiegigant Enron. Toen hij de Oscar in ontvangst mocht nemen voor ‘Taxi to the Dark Side’ droeg hij de prijs niet alleen op aan Dilawar, maar tevens aan zijn eigen vader die hem op het idee had gebracht voor de film. Gibney Sr. werkt als ondervrager bij de marine en spoorde hem aan de misstanden die de rechtsstaat wordt aangedaan aan de kaak te stellen. “Let’s hope we can turn this country around, move away from the dark side and back to the light,” luidde het hoopvolle commentaar van de regisseur bij het in ontvangst nemen van het felbegeerde gouden beeldje.

‘Taxi to the Dark Side’ is een documentaire die je in het hart raakt, omdat het haast niet te geloven is dat een mens tot dit soort praktijken in staat is. Op een sobere maar confronterende en oprechte manier stelt Gibney de wantoestanden aan de kaak. Na het bekijken van deze documentaire heeft je vertrouwen in de mensheid ongetwijfeld een flinke knauw gekregen. Al biedt het feit dat deze documentaire gemaakt is en deze wantoestanden aan de kaak worden gesteld gelukkig een sprankje licht aan het einde van de tunnel.

Patricia Smagge