The Animatrix (2003)

Regie: Peter Chung, Andy Jones, Yoshiaki Kawajiri, Takeshi Koike, Mahiro Maeda, Kôji Morimoto, Shinichirô Watanabe | 100 minuten | actie, drama, animatie, korte film, fantasie, science fiction

‘The Matrix’ van de Wachowski-broers sloeg ten tijde van de release in 2001 in als een bom. Spectaculaire actiescènes, martial arts, en revolutionaire filmtechnieken als “bullet time” werden gecombineerd met een sterk filosofische inslag, waarbij werkelijkheid en illusie op confronterende wijze op hun kop werden gezet. De eerste film was een mooi, op zichzelf staand geheel en behoefte in feite geen vervolgfilms. Toch bood de gedachtewereld die ten grondslag ligt en de achtergrond vormt van ‘The Matrix’ voldoende aanknopingspunten voor andere of nog grotere verhalen. Het hele “Matrix-universum” met zijn vage grenzen tussen droom en realiteit en thema’s van identiteit en wedergeboorte is natuurlijk voer voor visionaire filmmakers, zowel wat betreft vorm en inhoud. Dat de twee ‘Matrix’-vervolgen niet de volle potentie van het basismateriaal wisten waar te maken, valt te betreuren, maar de verzameling animatiefilms ‘The Animatrix’ laat zien welke interessante wegen er allemaal te bewandelen zijn. Het is een intrigerende, en uiterst prikkelende oefening in stijl en inhoud.

‘The Animatrix’ bestaat uit negen filmpjes die allemaal wel iets interessants te bieden hebben en soms ronduit briljant zijn. De collectie begint met Andy Jones’ ‘The Final Flight of the Osiris’, wat de meest letterlijke aanvulling is op het ‘Matrix’-universum. De personages lijken erg op bekende figuren als Morpheus en Trinity en er komen ook Sentinels en een praktische kopie van ruimteschip de Nebuchadnezzar in voor. Maar niet in de laatste plaats begint het filmpje met een lichtelijk erotische virtuele zwaardvechtscène in voor, waarbij er steeds kledingstukken worden afgesneden, zoals in ‘The Mask of Zorro’. De animatiestijl is fotorealistisch en is van de makers van ‘Final Fantasy: The Spirits’, dus dat betekent dat het er prachtig en bijna als echt uitziet. Huidstructuren en belichting zien er nog realistischer uit in vergelijking met ‘Final Fantasy’ en de actie en muziek zijn opzwepend. Inhoudelijk betreedt het filmpje geen nieuwe paden, maar het ziet er erg mooi uit en is een ideaal introductiefilmpje.

Deel 1 en 2 van ‘ The Second Renaissance’, van Mahiro Maeda, zijn uiterst fascinerende filmpjes die diep ingaan op de achtergrond en oorsprong van de hele ‘Matrix’-wereld en programmering, waar zijdelings veel parallellen waarneembaar zijn met de menselijke geschiedenis en werkelijke oorlogen en massavernietigingen. In de basis gaat het over de moeilijke relatie tussen de mens en de door hem gecreëerde A.I. Robots worden eerst gemaakt, in het evenbeeld van de mens, om de mens te dienen, en worden zo intelligent en gevoelig dat ze in gedrag nauwelijks meer te onderscheiden zijn van hun makers. Toch worden ze niet voor vol aangezien en na een bepaalde tijd simpelweg uitgeschakeld. Wanneer hier protest tegen komt, gaat het fout. Segregatie en discriminatie steken de kop op en de robots worden in groten getale vernietigd en gedumpt in de zee en massagraven, waarbij de iconische beelden herinneringen oproepen aan, onder meer, de Holocaust. De filmpjes hebben daarnaast raakvlakken met ‘I Robot’ en ‘The Terminator’, en ‘A.I.’. Het is een grimmig en lichtelijk deprimerend verhaal, maar wel zeer boeiend.

Dit geldt ook voor Peter Chungs ‘Matriculated’, dat scheidslijnen tussen mens en machine ter discussie stelt en ook hoe je als machine (of mens) het verschil kunt bepalen tussen realiteit en virtualiteit. Middels een programma vergelijkbaar met de Matrix proberen enkele mensen contact te leggen met het bewustzijn van een robot en hem uit vrije wil voor hun “kant” te winnen. Deze virtuele wereld is een psychedelische omgeving die de robot verleidt met zowel de lichamelijke als geestelijke en emotionele aspecten van het “mens zijn” en doet soms denken aan de sterrenpoortscène in ‘2001: A Space Odyssey’. Het einde is bitterzoet wanneer de robot in kwestie doet wat er van hem verlangd wordt maar tegelijk een stap te ver zet door zijn emotionele betrokkenheid aan de mensenwereld.

Shinichirô Watanabe bedient zich van een wat basalere stijl van 2D-animatie, maar nochtans met een geheel eigen uiterlijk. ‘A Detective Story’ heeft een korrelig, vlekkerig uiterlijk en laat een met donkere kleuren geschetst verhaal te zien, wat in feite een geanimeerde film noir is. Een interessant uiterlijk en een aantrekkelijke jazzy score zijn gekoppeld aan een wat minder interessant verhaal over een ontmoeting met Trinity en enkele “agents” in een trein. ‘A Kid’s Story’, van dezelfde regisseur, heeft weer een geheel eigen vorm, met grove, duidelijk zichtbare schetslijnen waarmee de personages zijn getekend. Lijnen, die continu bewegen wanneer de personages bewegen, die zelf ook vervormt en zich uitrekt wanneer er snelle actie plaatsvindt, zoals wanneer de jongen uit de titel op zijn skateboard moet vluchten voor een stel “agents”. De vorm zou samen kunnen hangen met de inhoud, aangezien het verhaal gaat over een jongen die zijn dromen werkelijker vindt overkomen dan de realiteit en die niet precies weet wat fictie en werkelijkheid is. Kortom, mentaal is de jongen al net zo weinig stabiel als zijn animatiestijl. Een interessant filmpje over het zoeken naar zingeving en identiteit, en het isolement van de jeugd.

Takeshi Koike’s ‘World Record’ heeft met ‘A Kid’s Story’ gemeen dat het gaat om een gewoon mens dat in de Matrix-wereld, die hij zelf als de normale, echte wereld ervaart er zelf achter komt dat er meer is dan zijn werkelijkheid en dus achter de Matrixstructuur komt. Waar echter in ‘A Kid’s Story’ het jongetje zelf, door zijn dromen, het gevoel krijgt dat er meer is, en letterlijk Neo, Trinity en de echte wereld probeert te vinden, komt de hardloper in ‘World Record’ er bij toeval achter dat er meer is. Hij is zo getalenteerd, en zoekt zo erg zijn lichamelijke grenzen op, dat hij erachter komt dat de grenzen en regels van The Matrix-programmering te buigen en breken zijn. De animatie is hier enigszins grotesk maar verder wat statisch en het verhaal biedt niet heel veel meerwaarde of spanning. Ook het verhaal van ‘Beyond’ is, hoewel best amusant, niet bijster intrigerend. Enkele jongeren ontdekken een plek waar zich een soort gewichtsloze ruimte bevindt. Ze kunnen zonder moeite boven de grond blijven zweven, ook al springen ze van een gebouw af, en doen hier ook spelletjes mee. Het duurt echter niet lang voordat deze fout in de Matrix wordt ontdekt en het gebied wordt afgesloten en gezuiverd. De 2D-animatie is kleurrijk en traditioneel Japans.

‘The Animatrix’ is een prachtige collectie korte films, die niet even consistent zijn in kwaliteit, maar waarbij in ieder geval elke film de moeite waard is, zo niet qua vorm dan wel qua inhoud. Sommige films zijn werkelijk adembenemend en zijn zowel eye candy als denkvoer. ‘The Animatrix’ laat beter nog dan de vervolgen op de originele film zien wat voor mogelijkheden de door de Wachowski-broers uitgedachte Matrix-wereld biedt aan filmmakers en verhaalbedenkers en wat voor prachtige filmpareltjes te maken zijn met de thematiek uit dit universum.

Bart Rietvink

Waardering: 4