The Cook, the Thief, His Wife & Her Lover (1989)

Regie: Peter Greenaway | 124 minuten | drama, horror, komedie | Acteurs: Richard Bohringer, Michael Gambon, Helen Mirren, Alan Howard, Tim Roth, Ciarán Hinds, Gary Olsen, Ewan Stewart, Roger Ashton-Griffiths, Ron Cook, Liz Smith, Emer Gillespie, Janet Henfrey, Arnie Breeveld, Tony Alleff, Paul Russell, Alex Kingston, Ian Sears, Willie Ross, Ian Dury, Diane Langton, Prudence Oliver, Roger Lloyd-Pack, Bob Goody, Peter Rush, Pauline Mayer, Ben Stoneham, Andy Wilson, John Mullis, Flavia Brilli, Brenda Edwards, Sophie Goodchild, Alex Fraser, Michael Clark, Gary Logan, Tim Geary, Saffron Rainey, Hywel Williams-Ellis, Michael Maguire, Patric Walters, Sue Maund, Nick Brozovic, Caroline Pagano, Yolande Brener, Irene Palko

Hoewel Peter Greenaway (1942) verscheidene kunstvormen beoefent is hij vooral beroemd vanwege zijn eigenzinnige speelfilms. Hij maakt veelal zwarte komedies met een minimalistisch plot en een surrealistische, weelderige vormgeving. Iedere film van Greenaway is een nieuw experiment op het gebied van vorm en stijl. Zijn films zitten bomvol verwijzingen naar de schilderkunst, de literatuur, toneel, geschiedenis en de wiskunde. Sommigen vinden zijn werk te pretentieus en controversieel. Greenaway deinst er namelijk niet voor terug om seks, geweld en andere vulgariteiten in al hun geuren en kleuren aan zijn publiek te tonen. Dat dat niet bij iedereen in goede aarde valt, bleek wel in 1989 toen zijn prent ‘The Cook, the Thief, His Wife & Her Lover’ in de Verenigde Staten werd verboden omdat deze kannibalisme zou aanmoedigen. De film zou echter uitgroeien tot Greenaways belangrijkste, succesvolste en meest toegankelijke film. In Nederland wordt het werk van de regisseur al jaren op waarde geschat. De Brit werkt dan ook veel samen met Nederlandse vakmensen, onder wie producent Kees Kasander. Greenaway is bovendien al jaren woonachtig in ons land en veel van zijn films zijn hier opgenomen.

Zelden was de titel van een film zo toepasselijk als bij ‘The Cook, the Thief, His Wife & Her Lover’. Dit is namelijk een opsomming van de vier hoofdpersonen van deze merkwaardige maar intrigerende rolprent. Albert Spica (Michael Gambon) is een lompe, onsympathieke crimineel die kantoor houdt in het trendy Londense restaurant ‘Le Hollandaise’. Omringd door zijn eindeloze verzameling pluimstrijkers en slippendragers maakt hij iedere avond korte metten met een walgelijk overdadig feestmaal. Ook zijn al te lang verwaarloosde vrouw Georgina (Helen Mirren) is er elke dag bij, maar zij voelt zich duidelijk niet op haar gemak. Wanneer ze een andere klant, de kalme, leesgrage Michael (Alan Howard), in haar vizier krijgt, begint ze een gepassioneerde verhouding met hem, waarbij ze worden geholpen door de behulpzame kok Richard (Richard Bohringer) die zorgt voor veilige plekjes in de keuken en het magazijn waar de twee ongestoord de liefde kunnen bedrijven. Spica heeft het aanvankelijk zo druk met eten en het vernederen van zijn volgelingen dat hij het verraad van zijn vrouw niet opmerkt. Maar als hij haar overspel ontdekt, laat hij dat niet zomaar over zijn kant gaan. Georgina heeft het gruwelijkste gerecht echter voor het laatst bewaard…

‘The Cook, the Thief, His Wife & Her Lover’ houdt het midden tussen een zwarte komedie, een luguber sprookje en een bizar liefdesdrama. Deze prent is simpelweg niet in een hokje te stoppen. Sommigen zien er zelfs een politiek statement in; Peter Greenaway zou met deze film zijn ontevredenheid over de conservatieve politiek tot het uiterste voeren en van ‘The Cook, the Thief, His Wife & Her Lover’ een decadent antwoord maken op het Engeland van Margaret Thatcher. Feit is dat Greenaway in zijn film allerlei vormen van verdorvenheid blootlegt, waarbij hij heen en weer schiet tussen keuken en eetzaal, op zoek naar een greintje goede wil temidden van een totaal gebrek aan beschaving. ‘The Cook, the Thief, His Wife & Her Lover’ kolkt van woede en walging, veelal gericht tegen de betere kringen, wier spilzucht en barbarij niet alleen worden neergezet als een smet op de samenleving, maar ook als keiharde klap in het gezicht van de goede smaak. Greenaway giet dit alles in een op het oog simpel verhaaltje, dat vooral vanwege zijn controversiële inslag opvalt. Vooral de ijzingwekkende slotscène zal menigeen nog lang bijblijven.

Veel belangrijker dan het verhaal zijn de stijl, de sfeer en de vormgeving. ‘The Cook, the Thief, His Wife & Her Lover’ zit zo kunstzinnig in elkaar dat je best van een visueel meesterwerk kunt spreken. Allereerst zijn de decors en de kleding (ontworpen door de befaamde Franse couturier Jean-Paul Gaultier) om door een ringetje te halen. Klapstuk is de prachtige wandschildering in het restaurant, van de hand van de Hollandse meester Frans Hals. Maar in visueel opzicht valt er nog veel meer te genieten. Greenaway gaat op een bijzondere wijze met de belichting van zijn sets om; elke ruimte heeft een eigen kleur en de kostuums van de personages – en zelfs Georgina’s sigaretten! – veranderen van kleur wanneer zij een andere kamer betreden. Dit inventieve detail heeft een licht vervreemdend maar buitengewoon bijzonder effect. Ook heeft elk decor zijn eigen muziek, gecomponeerd door Michael Nyman die hiermee zijn beste werk aflevert. Ook het acteerwerk is van een overdonderend niveau, met de altijd sterke Helen Mirren voorop. Michael Gambon is bij vlagen wat al te luid aanwezig, maar eigenlijk past dat ook wel weer bij zijn overdadige personage. In bijrollen zien we verder bekende acteurs als Tim Roth en Ciáran Hinds, evenals zanger Ian Dury.

Dit bizarre gerecht van Peter Greenaway zal lang niet iedereen smaken. Daarvoor is de film simpelweg té controversieel. Bij de beoordeling van deze prent is er dan ook geen middenweg; óf je vindt dit een meesterwerk, óf je vindt het walgelijk. Wat je mening over het verhaal en de uitwerking daarvan ook is, ‘The Cook, the Thief, His Wife & Her Lover’ is een bijzondere kijkervaring die je niet onberoerd laat. De inventieve wijze van filmen, die het werk van Peter Greenaway zo kenmerkt, draagt in grote mate bij aan de kracht van deze film. Wie deze prent dan ook meerdere keren bekijkt, zal telkens weer nieuwe geniale huzarenstukjes en kwinkslagen ontdekken. De vraag blijft alleen; is jouw maag sterk genoeg voor dit lugubere feestmaal…?

Patricia Smagge

Waardering: 4

Bioscooprelease: 24 november 1989
Speciale vertoning: Nederlands Film Festival 2015, IDFA 2023