The Heroes of Telemark (1965)

Regie: Anthony Mann | 131 minuten | actie, drama, oorlog, geschiedenis | Acteurs: Kirk Douglas, Richard Harris, Ulla Jacobsson, Michael Redgrave, David Weston, Sebastian Breaks, John Golightly, Alan Howard, Patrick Jordan, William Marlowe, Brook Williams, Roy Dotrice, Anton Diffring, Ralph Michael, Eric Porter, Wolf Frees, Karel Stepanek, Gerard Heinz, Victor Beaumont, George Murcell, Mervyn Johns, Barry Jones, Geoffrey Keen, Robert Ayres, Jennifer Hilary, Maurice Denham, David Davies, Philo Hauser, Faith Brook, Elvi Hale, Russell Waters, Jan Conrad

Eerste Kerstdag 2009 overleed Knut Magne Haugland. In Nederland is hij vrijwel onbekend, maar in zijn thuisland Noorwegen was hij een echte held. Knut maakte tijdens de Tweede Wereldoorlog deel uit van een groep verzetslieden, die de ‘helden van Telemark’ worden genoemd. Hij was een van de vier Noorse commando’s van de Linge-compagnie die in 1942 een verkenningsactie uitvoerden als deel van Operatie Freshman, een sabotageaanval op de zwaar-waterfabriek in Vemork. Het zwaar water dat in deze fabriek geproduceerd werd was noodzakelijk voor de productie van een Duitse atoombom. Na een eerdere mislukte actie – waarbij de Britten waarmee ze samenwerkten omkwamen – moesten Haugland en de andere drie leden van zijn team overwinteren in een hut op de Hardangervidda-hoogvlakte. In februari 1943 werden ze versterkt met zes andere leden van de Linge-compagnie en wisten op 28 februari het fabrieksterrein binnen te dringen en de zwaarwatercellen tot ontploffing te brengen, waarbij 900 kilo zwaar water vernietigd werd.

Ruim twintig jaar na die gebeurtenissen verscheen ‘The Heroes of Telemark’ (1965) in de bioscopen, een film waarin een geromantiseerd beeld wordt geschetst van de heldendaden van Haugland en consorten. Het zou de laatste film worden van regisseur Anthony Mann. De grote held Haugland heet in deze film Knut Straud en hij wordt geportretteerd door Richard Harris. Wanneer uitkomt dat de nazi’s in een fabriek in de streek Telemark een voorraad zwaar water klaar hebben liggen waarmee stevige atoombommen gemaakt kunnen worden, komt deze verzetsleider in actie. Hij haalt Rolf Pedersen (Kirk Douglas), professor aan de universiteit van Oslo, over om te helpen de fabriek tot ontploffing te brengen. Ze worden daarbij geholpen door Rolfs ex-vrouw Anna (Ulla Jacobsen) en haar oom (Michael Redgrave), die bij het verzet betrokken zijn. Na een spectaculaire achtervolging, waarbij Rolf er nog bijna wordt ingeluisd door een jaloerse spion (Roy Dotrice), slagen ze in hun opzet. De efficiënte nazi’s hebben de containers echter in een mum van tijd opnieuw gevuld, zodat de verzetshelden weer van voor af aan kunnen beginnen.

‘The Heroes of Telemark’ is een typische Hollywoodverfilming van een waargebeurd verhaal: historisch gezien is het niet altijd even accuraat. Zo is het nog maar de vraag of het personage dat Kirk Douglas speelt, wel echt bestaan heeft. Mann en het kwartet scenarioschrijvers schuift hem echter naar voren. En dat terwijl juist de rol van Richard Harris breder uitgesponnen had moeten worden. Verder valt het verplichte romantische plotje tussen Rolf en Anna, wiens liefde weer opnieuw opbloeit, in negatieve zin op: het doet geforceerd aan en leidt te veel af van waar het werkelijk om draait. Het zal niet verbazen dat de film – met zijn 131 minuten aardig lang – pas tot leven komt zodra er daadwerkelijk tot actie wordt overgegaan. Want de actiescènes maken deze film de moeite waard. De Noorse skicoach Helge Stoylen werd ingeschakeld om al skiënde de spectaculairste shots te filmen. Onder meer in de sterke achtervolgingsscène op ski’s bewijst deze ambitieuze aanpak zijn meerwaarde.

Daarnaast biedt ‘The Heroes of Telemark’ ook in cinematografisch opzicht voldoening. De schoonheid van het Noorse landschap, met zijn ruige, schier onbegaanbare vlaktes, woeste berggebieden en majestueuze fjorden, wordt nog maar weer eens onderstreept met deze film. Gelukkig maar dat Mann ons daarvan laat genieten, want verder is het wat magertjes. Douglas is een degelijk als actieheld, maar wordt nooit memorabel. En zijn personage is eigenlijk een indringer in dit waargebeurde verhaal, waardoor je – als je voorkennis van de geschiedenis hebt, hebt nooit helemaal kunt accepteren als held. Harris wordt gedwongen tweede viool te spelen en ook een geweldig acteur als Michael Redgrave wordt naar de achtergrond verdreven, ten gunste van de grote Hollywoodster Douglas. Dat voelt niet goed, omdat zijn personage waarschijnlijk niet eens bestaan heeft. In 2003 verscheen, als reactie op de feitelijk onjuistheden in Manns film, de documentaire ‘The Real Heroes of Telemark’ met daarin een hoofdrol voor Knut Haugeland. Voor een accurate vertelling van de gebeurtenissen, kan men beter die film bekijken.

Anthony Manns gedeeltelijk gefictionaliseerde Hollywoodversie is aardig vermaak, zeker de tweede helft van de film. De actiescènes bieden een mooi spektakel en zorgen voor een redelijk entertainmentgehalte. Helaas heeft de film ook flink wat mankementen. Het meest in het oog springt misschien nog wel de lengte, want ‘The Heroes of Telemark’ is zeker een half uur te lang. Tijd genoeg om diepgang in het verhaal en de personages te brengen, maar die ontbreekt. En dus blijft Manns laatste een mooi maar leeg omhulsel. Deze indrukwekkende geschiedenis verdient beter.

Patricia Smagge

Waardering: 2.5