The War (2007)

Regie: Ken Burns, Lynn Novick | 880 minuten | oorlog, documentaire, geschiedenis | Met: Keith David, Tom Hanks, Josh Lucas, Bobby Cannavale, Eli Wallach, Adam Arkin, Carolyn McCormick, Robert Wahlburg, Kevin Conway, Rebecca Holz, Samuel L. Jackson, Daniel Inouye, Quentin Aanenson, John Gray, Paul Fussell, Susumu Satow, Katharine Phillips, Glenn Frazier, Sascha Weinzheimer, Sidney Philips, Sam Hynes, Dwain Luce, Maurice Bell, Olga Ciarlo, Tom Ciarlo, Emma Belle Petcher, Asako Tokuno, Barbara Covington, Ray Leopold, Burnett Miller, Ray Pittman, Joseph Vaghi

Prachtig gemaakte documentaire in veertien delen over de Amerikaanse oorlogsinspanning tijdens de Tweede Wereldoorlog, die drie Emmy’s en andere prijzen won. De gevierde documentairemaker Ken Burns richtte zijn vizier na twee Oscargenomineerde documentairefilms en zijn vele malen bekroonde serie ‘The Civil War’ (1990, over de Amerikaanse Burgeroorlog, 1861-1865) op het grootste gewapende conflict uit de geschiedenis, kortweg ‘The War’ genaamd.

Het bijzondere aan deze serie is het perspectief: niet het verhaal van de oorlog vertellen vanuit de positie van de leiders en hun beslissingen, maar gewone mensen aan het woord laten, die de oorlog zelf hebben meegemaakt. En hoewel de namen en beelden van de leiders, Roosevelt, Hitler, Churchill, Stalin, Mussolini en de Amerikaanse generaals Eisenhower, Patton en MacArthur, weliswaar voorbij komen, biedt ‘The War’ geen standaard chronologisch overzicht van de strategieën, tactieken en politieke beslissingen. En waar deze wel genoemd worden, is het meestal omdat het een fatale inschattingsfout betekende voor veel van de soldaten die de beslissingen uit moesten voeren.

Vier stadjes zijn uitgelicht: Waterbury, Connecticut in het Noordoosten; Mobile, Alabama in het Zuiden; Luverne, Minnesota in het Midwesten en Sacramento, Californië in het Westen. De gekozen aanpak kent ook zijn beperkingen: de oorlog wordt vooral verteld vanuit de Amerikaanse ervaringen, wat de globale impact van de oorlog enigszins tempert. Burns weet de meeste handicaps te omzeilen, door regelmatig kort de stand van zaken op andere strijdtonelen aan te stippen, maar het geheel ademt een nationaal georiënteerde blik. Begrijpelijk, maar daarmee biedt ‘The War’ geen volledig overzicht van de oorlog en is het vooral een waardevolle aanvulling op bestaand materiaal. Voor degenen die goed ingevoerd zijn in de Tweede Wereldoorlog valt er nog genoeg te ontdekken door het persoonlijke verhaal van overlevenden en de keuze van “kleinere” gebeurtenissen, die minder bekend zijn dan de grootste strijdtonelen.

Ondanks alle films, series, boeken en documentaires die er over de Tweede Wereldoorlog zijn gemaakt, bewijst ‘The War’ dat er nog iets nieuws toe te voegen is. Karakteracteur Keith David is de verteller en zijn sonore stem raakt precies de juiste snaar. Andere acteurs, bekend en minder bekend, citeren uit brieven of dagboeken: zo vertolkt Tom Hanks de stem van Al McIntosh in diens redactionele commentaar van zijn kranten in Luverne, verwoordt Josh Lucas de bittere, wanhopiger wordende zinnen uit het dagboek van soldaat Eugene Sledge uit Mobile en een uitstekende Bobby Cannavale leest op indringende wijze de brieven voor die soldaat Corado “Babe” Ciarlo aan zijn familie schreef. De brieven zijn gericht aan diens moeder, maar omdat zij geen Engels kon lezen, vraagt Babe of andere leden van het gezin zijn moeder willen voorlezen en benadrukken dat het goed met hem gaat en hij eigenlijk geen gevechtshandelingen meemaakt. Zijn toon is altijd opgewekt en vrolijk, wat contrasteert met Davids voice-over, die vertelt dat Babe Ciarlo en zijn eenheid in werkelijkheid meemaakte in Europa. Maar het meest indrukwekkende zijn de veteranen en de achterblijvers zelf: hun verhalen zijn springlevend, ondanks het feit dat ze inmiddels bejaard zijn, en zijn bij vlagen grappig, schrijnend en hartverscheurend. Hun emoties zijn voelbaar en soms ook zichtbaar en dat geeft de serie een intiem karakter en een emotioneel anker. Zonder de overige sprekers te kort te doen zijn het vooral de herinneringen van Katherine en Sidney Philips, broer en zus uit Mobile; piloot Quentin Aanenson uit Luverne en krijgsgevangene Glenn Frazier die het meest bijblijven. Een speciale vermelding is op zijn plaats voor soldaat Daniel Inouye, een Japans-Amerikaan uit Hawaï, die niet alleen getuige was van Pearl Harbor, maar daarna – net als vele duizenden anderen – in een interneringskamp werd opgesloten vanwege zijn afkomst. Inouye zou dienst nemen en in Europa de Medal of Honor winnen bij een actie waarbij hij zijn rechterarm verloor. Na de oorlog werd hij Senator voor de Democratische partij en hij is een meesterlijke verteller.

Alles wordt uit de kast getrokken om ‘The War’ zo volledig mogelijk te maken: originele beelden, zowel in zwart-wit en kleur (dit laatste vooral in segmenten die zich in de Pacific afspelen), geluidseffecten en foto’s. Burns gebruikt in zijn documentaires vaak een foto of een stilstaand frame uit een film, waar hij geluidseffecten en commentaar onder zet, terwijl hij op een deel van de foto inzoomt: dit wordt het “Ken Burns effect” genoemd. Toch voelt het nergens als een trucje aan, omdat het effect een extra dimensie aan een bepaalde situatie geeft. Wat ook opvalt, is dat gruwelen expliciet worden gemaakt. Soldaten die psychisch bezwijken, lichamen die verminkt en uiteenreten zijn, de uitgemergelde slachtoffers van de Holocaust: het wordt allemaal vol in beeld gebracht.

Zeker ook de moeite waard is ‘The Making Of’, omdat het een mooi beeld schetst van de moeilijkheden om deze documentaireserie te maken: het duurde bijvoorbeeld zeven jaar om het geheel te filmen, monteren en produceren. De motivatie: elke dag overlijden duizend veteranen van de Tweede Wereldoorlog en gaan hun stemmen en herinneringen voor altijd verloren. Burns en mederegisseur Lynn Novick praten openhartig over de totstandkoming van de serie en hoe moeilijk het bleek om veteranen te vinden die wilden praten over hun oorlogservaringen. Ondanks de genoemde beperkingen bij de onderwerpkeuze, kan alleen maar gezegd worden dat ‘The War’ een triomf is en absoluut aan te raden voor iedereen die meer wil leren over de Tweede Wereldoorlog.

Hans Geurts

Waardering: 5