¡Ay, Carmela! (1990)
Regie: Carlos Saura | 102 minuten | drama, oorlog | Acteurs: Carmen Maura, Andrés Pajares, Gabino Diego, Maurizio De Razza, José Sancho, Mario De Candia, Miguel Rellán, Edward Zentara, Rafael Díaz, Chema Mazo, Antonio Fuentes, Mario Martín, Emilio del Valle, Silvia Casanova, Alfonso Guirao, Felipe Vélez, Félix Pardo, Manolo Millán, Víctor Manuel Mendoza, Francisco Ferrer, Gabriel Moreno
Met prijzen overladen film van regisseur Carlos Saura over de belevenissen van een drietal variété-artiesten, de vurige danseres en zangeres Carmela (Maura), haar man, zanger en dichter Paulino en hun stomme hulp Gustavete (Diego). Gebaseerd op het toneelstuk van José Sanchís Sinisterra, is dit een aanklacht tegen het regime van dictator Franco. Voor niet ingevoerden in de Spaanse Burgeroorlog – wat op zichzelf een tamelijk onoverzichtelijk conflict was – wordt in de aantiteling de politieke en militaire situatie wel enigszins zwart-wit voorgesteld.
Zo wordt gezegd dat de Nationalisten gesteund werden door Nazi-Duitsland en het fascististische Italië van Mussolini, wat waar is. Er wordt alleen niet bij vermeld dat de Republikeinen flink gesteund werden door die andere dictator, de communist Josef Stalin. Geen detail wat gemakkelijk vergeten kan worden. De Republikeinen waren wel meer de “good guys”. verdedigers van de Tweede Republiek die in Spanje was ingesteld na het aftreden van koning Alfonso XIII en een merkwaardige coalitie van anarchisten, liberale democraten, socialisten, communisten en idealistische buitenlanders (en de Sovjets dus). Hun vijanden, de Nationalisten, waren zeker “bad guys”, rebellen die de republiek omver zouden werpen en een fascistische dictatuur vestigen die tot in 1975 stand zou houden.
Hoewel begrijpelijk, doet Saura’s keuze om de Republikeinen onverkort als helden op te voeren geen recht aan de vele wreedheden en massale executies die door beide partijen tussen 1936 en 1939 door beide partijen werden begaan. Hierdoor wordt de getoonde historische context van de film wel erg versimpeld.
Heldin Carmela is een soort personificatie van dat ideale, Republikeinse Spanje, trots, onverzettelijk en niet van plan te buigen voor de Nationalisten. Maura is betrouwbaar als altijd en speelt met overgave en intensiteit. Jammer komen haar zangtalenten en danskunsten niet echt genoeg uit de verf om een echt overtuigende artieste neer te zetten. Wel won ze verschillende acteerprijzen voor haar spel. Ook de mannelijke hoofdrol is bij Pajares als haar pragmatische echtgenoot Paulino in goede handen. Het zou niet eerlijk zijn om Paulino ervan te betichten met alle winden mee te waaien. Wat Pajares uitstekend neerzet is juist het dilemma van een eerzaam man die het beste probeert te maken van een gecompliceerde en vervelende situatie. Hoewel hij de fascistische groet brengt en de Republikeinen in woord verloochent, heeft hij altijd één oog op de uitweg gericht om te kunnen ontsnappen. Het trio wordt volgemaakt door Diego, die op aandoenlijke wijze Gustavete speelt. Verder zijn er geen echt grote rollen, behalve voor Di Razza, die de tamelijk sympathieke Italiaanse officier Di Ripamonte speelt.
De film werkt langzaam toe naar de climax van de show die ze moeten neerzetten voor fascistische soldaten, wat een sterk constrast oplevert met de opvoering voor de juichend
enthousiaste en hartelijke Republikeinse vagebonden aan het begin van de film. Op het balkon is een groep krijgsgevangen Polen neergezet, die Carmela en Paulino al eerder hebben ontmoet. Dit geeft Carmela nog meer gewetenswroeging over het optreden voor de nationalistische troepen dan zij voordien al had. Vlak voor de opvoering begint, blijkt tot overmaat van ramp dat de “Caudillo” zelf, generaal Francisco Franco, in de zaal aanwezig te zijn. Dit brengt de artiesten nog verder in de problemen. Als Carmela zich in de Republikeinse vlag hijst en opkomt voor haar trots en haar idealen, neemt de voorstelling een dramatische (maar niet geheel onvoorziene) wending.
In Spanje bejubeld en overladen met maar liefst 13 Goya’s (Spaanse Oscar). Ook op internationale filmfestivals wist ‘Ay Carmela!’ een aantal prijzen te winnen. Op basis van de acteerprestaties niet onverdiend, maar toch is de film wel wat overschat. Het geheel zit degelijk genoeg in elkaar, maar het is geen dramatische hoogvlieger die de ziel diep beroert. En dat kan nooit Saura’s bedoeling zijn geweest.
Hans Geurts