Babi Yar. Context (2021)

Regie: Sergei Loznitsa | 121 minuten | documentaire

Op de IMDB-pagina staan droogjes de hoofdrolspelers van de documentaire ‘Babi Yar. Context’ digitaal gebeiteld. Je kunt onder meer aanklikken: Hans Frank, gouverneur – generaal voor het oostelijk deel van het Nazirijk; Hans Isenmann, een SS-officier; Nikita Chroestjov, voormalig Sovjetleider; enzovoorts. In de context van deze indrukwekkende documentaire gaat dit lijstje je niet in de koude kleren zitten.

De regie over de waaier aan indringend beeldmateriaal over de impact van de Tweede Wereldoorlog op wat nu het huidige Oekraïne is, is in handen van Sergei Loznitsa. Loznitsa is geboren (1964) in de Wit-Russische Socialistische Sovjetrepubliek en verhuisde tijdens zijn kinderjaren naar Kiev. Voor deze documentaire bijt Loznitsa zich wederom vast in een roerig deel van de wereldgeschiedenis. Amper twee jaar eerder produceerde hij nog ‘State Funeral’ (2020) waarin door het Sovjetregime georkestreerde beelden van Stalins staatsbegrafenis fungeren als inkijkje in de groteske beeldcultuur van een dictatuur. Voor ‘Babi Yar. Context’ schreef Loznitsa tevens het scenario en waren zijn vaste editor Danielius Kokanauskis en producer Maria Baker – Chaustova ook weer van de partij. Dit team sprak archieven uit Kiev, Berlijn en Moskou aan om de kijker met gerestaureerde beelden te tonen hoe de Oekraïense en Europese geschiedenis kolken van onverwerkte trauma’s.

Opgewacht door plukjes enthousiastelingen neemt het Duitse leger triomfantelijk bezit van een westelijk deel van Oekraïne in 1939. Na een kort bestand verklaart Nazi-Duitsland de Sovjet-Unie de oorlog en brengt een vernietigde klap uit aan het Rode leger op Oekraïens gebied. Wat er over is van het rode leger, wordt gevangen gezet of slaat op de vlucht, wrakken van man en machine achterlatend (beelden hiervan lijken akelig veel op het gebombardeerde Irakese leger in de laatste Golfoorlog). Het gitzwarte scharnierpunt van de documentaire is de strak georganiseerde massamoord op meer dan 33.000 joden uit Kiev in de ravijn Babi Yar en de vervolging van nog eens honderdduizenden joden op Oekraïens grondgebied tijdens de Duitse bezetting. Loznitsa kan hiervan slechts flarden van beelden voorleggen. Het vernietigen van beeldmateriaal was namelijk onderdeel van de genocide door het naziregime, ook de geschiedschrijving moest het ontgelden. De enkele beelden die de het wel kan tonen, zijn een testament voor het belang van overlevering en getuigenis.

Loznitsa hanteert voor ‘Babi Yar. Context’ veel meer begeleidende tekst als historisch verantwoord bindweefsel dan in ‘State Funeral’. Je kunt de ‘Context’ – toevoeging aan de filmtitel dan ook zien als een verwijzing naar het huidige Oekraïne en zijn relatie tot de uiterst destructieve kanten van Europa en Rusland in de twintigste eeuw. Eén ding blijft dan ook zondermeer hangen, de terugkeer van een gedeeld verleden. Het aangekondigde einde van de geschiedenis met de val van de muur bleek slechts een verblindende wensdroom. Nochtans kwam het verleden zelf niet zonder waarschuwingen.

Roy van Landschoot

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 28 april 2022