Back to the Square (2012)

Regie: Petr Lom | 83 minuten | documentaire

In januari en februari 2011 was het Tahrirplein in de Egyptische hoofdstad Cairo dagelijks wereldnieuws. Duizenden, vooral jonge mensen protesteerden tegen de misstanden in het land en eisten het aftreden van president Hosni Mubarak. Op 11 februari 2011 kondigde de vicepresident van het Noord-Afrikaanse land aan dat Mubarak was afgetreden. De hoop op betere levensomstandigheden die vele Egyptenaren koesterden, bleek al snel ijdel. De krijgsraad nam de macht in het land over van Mubarak en het onderdrukken van het volk werd gewoon voortgezet. Duizenden mensen die betrokken waren bij de protesten werden ten onrechte opgepakt, mishandeld of onheus bejegend. Filmmaker Petr Lom, die eerder documentaires maakte over mensenrechtenschendingen in landen als China en Iran, bracht een half jaar na de zogenaamde Arabische Lente een bezoek aan het Tahrirplein om te peilen hoe de huidige stand van zaken is in Egypte. Hij zocht vijf mensen op die de schaduwzijde van de revolutie aan den lijve hebben ondervonden. Hun ervaringen verwerkte hij tot de documentaire ‘Back to the Square’ (2012), die op het Internationale Film Festival van Rotterdam 2012 uitgroeide tot een van de publieksfavorieten.

Lom bracht voor zijn film een bezoek aan Wally, een vijftienjarige jongen die kan lezen noch schrijven en met zijn straatarme familie moet leven van nog geen twee dollar per dag. Geld dat hij met zijn broer samen verdient door nabij de piramides souvenirs te verkopen aan toeristen. Op verzoek van plaatselijke aanhangers van Mubarak trok hij met zijn graatmagere paard naar het Tahrirplein. Wat hem precies beloofd werd, is niet bekend, maar dat zijn daad naïef was, mag duidelijk zijn. De arme jongen werd door de protesterende menigte namelijk aangezien als een aanhanger van Mubarak en bruut in elkaar geslagen. Zijn vader moest de enige geit van het gezin, die bewaard werd voor het Offerfeest, verkopen om de medische kosten voor zijn zoon te kunnen betalen. Van een heel andere orde zijn de verhalen van Mohamed en Maikel. Taxichauffeur Mohamed zat zes jaar in de gevangenis maar werd tijdens de revolutie vrijgelaten om tegen de opstandelingen te vechten. Wanneer hij weigert tegen zijn eigen mensen te strijden, wordt hij op gruwelijke wijze mishandeld door aanhangers van Mubaraks regime. De littekens die het bijtende zoutzuur over zijn hele lichaam hebben gemaakt, zal hij zijn hele leven met zich mee moeten dragen. Maikel Nabil is een bekende blogger, die drie jaar de gevangenis in moest omdat hij in zijn teksten valse informatie zou hebben verspreid en de krijgsmacht zou hebben beledigd. Terwijl zijn jongere broer op het Tahrirplein tegen Maikels gevangenschap protesteert, gaat de blogger zelf in hongerstaking.

Er komen ook twee vrouwen aan het woord. Lamiz zoekt steun van verschillende mensenrechtenbewegingen om haar echtgenoot vrij te krijgen. De twee werden tijdens hun verhuizing opgepakt en gemarteld. Lamiz werd bovendien aangerand door de militairen die haar arresteerden. Ook Salwa heeft nare herinneringen aan soldaten. De reputatie van de jonge plattelandsvrouw, die niet op haar mondje gevallen is, is geschonden nadat ze door een groep gewapende mannen werd geïntimideerd en mishandeld. Ook werd ze gedwongen om een maagdelijkheidstest te ondergaan. In het conservatieve dorp waar ze woont spreekt men er schande van. Stuitend is de scène waarin Salwa en haar moeder Lom en zijn assistent in hun huis ontvangen. De dorpsoudste dringt het huis binnen om te zien wie die vreemde westerse mannen zijn die zich zomaar, zonder dat hij ervan weet, met dit louter uit vrouwen en kinderen bestaande huishouden bemoeien. Geen wonder dat Salwa niet lang daarna het dorp uitvlucht en in Cairo gaat wonen. Maar of ze daar nou echt gelukkig zal worden, is ook maar de vraag.

‘Back to the Square’ begint vrij luchtig met de zoektocht naar de man die zijn dochter vanwege de revolutie ‘Facebook’ zou hebben genoemd. Al snel laat Lom die luchtige toon varen en schetst hij een vrij somber beeld van het Egypte van na het opstappen van Mubarak. Het geeft je een behoorlijk gevoel van machteloosheid als je beseft dat er ondanks de afzetting van de vroegere dictator, weinig tot niets veranderd is in het land. Mensenrechten worden geschonden bij de vleet. Ondanks de weinig hoopvolle situatieschets, is ‘Back to the Square’ ook een hommage aan de vele moedige mensen die de revolutie aangrijpen om hun mond open te trekken, ook al weten ze dat het hen duur kan komen te staan. Lom had zijn film nog wat aansprekender kunnen maken door hier en daar wat achtergrondinformatie te verstrekken. Dat had wat meer structuur en helderheid in het geheel gebracht. Desondanks is ‘Back to the Square’, net als Loms vorige documentaire ‘ Letters to the President’ (2009) – over de populistische propagandapolitiek van de Iraanse president Mahmoud Ahmedinejad – een urgente en indringende film die nog maar eens onderstreept dat de revolutie in de Arabische wereld nog lang niet achter de rug is.

Patricia Smagge

‘Back to the Square’ verschijnt dinsdag 2 oktober 2012 op DVD (‘Made in Egypt DVD-box).